Στα τρία πρώτα κεφάλαια της προς Εφεσίους επιστολής (κεφ.1-3) εκθέτει ο Απ. Παύλος ένα βασικό θέμα της θεολογίας του: Την πραγματοποίηση του προαιώνιου σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία όλων των ανθρώπων μέσα στην Εκκλησία, σωτηρία των εχθρικά διακείμενων μεταξύ των ιουδαίων και εθνικών, οι οποίοι τώρα συμφιλιώνονται και ενοποιούνται σε μια νέα ανθρωπότητα που είναι η Εκκλησία, «το σώμα του Χριστού»», όπως τη χαρακτηρίζει ο Απόστολος, με κεφαλή τον Χριστό και συνεκτικό δεσμό το Άγιο Πνεύμα.
Στην αρχή του δευτέρου μέρους της επιστολής, το πρακτικό και παραινετικό (κεφ. 4-6), συνιστά στους αναγνώστες του την αντάξια της κλήσεώς τους ζωή. Από την αρχή του δεύτερου μέρους προέρχεται η περικοπή της Κυριακής. Είναι σε μετάφραση η εξής:
«Σας παρακαλώ, λοιπόν, εγώ που είμαι φυλακισμένος για τον Κύριο, να ζείτε με τρόπο αντάξιο εκείνου που σας κάλεσε στη νέα ζωή. Να ζείτε με ταπείνωση, πραότητα και υπομονή· να ανέχεστε με αγάπη ο ένας τον άλλο και να προσπαθείτε να διατηρείτε, με την ειρήνη που σας συνδέει μεταξύ σας, την ενότητα που δίνει το Πνεύμα του Θεού. ‘Ενα σώμα αποτελείτε όλοι κι ένα πνεύμα σάς ενώνει, όπως και μία είναι η ελπίδα σας για την οποία σας κάλεσε ο Θεός.
‘Ενας Κύριος υπάρχει, μία πίστη, ένα βάπτισμα.
‘Ενας Θεός και Πατέρας όλων,
που κυριαρχεί σε όλους, ενεργεί μέσα απ’ όλους
και κατοικεί σε όλους σας.
Στον καθένα μας όμως έχει δοθεί κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, σύμφωνα με το μέτρο που δωρίζει ο Χριστός» (Εφεσ. 4,1-7).
Η πρόσκληση να μετέχει κανείς στην κοινωνία του σώματος του Χριστού συνεπάγεται και ανάλογη συμπεριφορά, συμπεριφορά που προσδιορίζεται στην περικοπή που παραθέσαμε. Ο Παύλος, μάλιστα, δίνει έμφαση στις προτροπές του θυμίζοντας στους παραλήπτες ότι τα γράφει αυτά μέσα από τη φυλακή, στην οποία ακριβώς βρίσκεται γιατί το έργο που επιτελεί είναι αντάξιο της κλήσεώς του από τον Χριστό. Προτρέπει τους χριστιανούς να έχουν τις ακόλουθες αρετές: Η «ταπεινοφροσύνη» ως φρόνημα αλλά και ως τρόπος συμβιώσεως των χριστιανών συνιστάται όχι μόνο στη συγκεκριμένη περικοπή αλλά και σε πολλές άλλες. Ως άριστο μάλιστα υπόδειγμα ταπεινώσεως προβάλλεται ο Χριστός, ο οποίος «εκένωσεν εαυτόν» και πήρε «δούλου μορφήν» (Φιλιπ. 2,6-11). Είναι χαρακτηριστικό ότι όσες φορές σε μια Εκκλησία παρατηρούνται διαιρέσεις ή αναφαίνεται κάποιος κίνδυνος αιρέσεων, ο Απόστολος προβάλλει την ταπείνωση, διότι αιτία των αιρέσεων και των σχισμάτων είναι ο εγωισμός και η προβολή ατομικών απόψεων, διαφορετικών από αυτές του συνόλου της εκκλησίας.
Στο παραπάνω κείμενο που παραθέσαμε η ταπείνωση συνοδεύεται από την πραότητα, γιατί, όπως σημειώνει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, «έστι γαρ ταπεινόν μεν είναι, οξύν δε και οργίλον». Με την πραότητα, την αοργησία και την ηπιότητα αποφεύγονται οι συγκρούσεις που είναι πιθανό να παρουσιάζονται σε μια κοινωνία ανθρώπων. Η «υπομονή» προλαβαίνει τις εκρήξεις του θυμού και της οργής. Η «ανοχή αλλήλων με αγάπη» αποτελεί δείγμα αναγεννημένου ανθρώπου. Οι παραπάνω εκδηλώσεις, εκδηλώσεις κατ’ ουσίαν του γνήσιου χριστιανού, σε άλλο κείμενο του Παύλου χαρακτηρίζονται ως καρποί του Αγίου Πνεύματος (βλ. Γαλ. 5,22), ενώ αλλού περιγράφουν τη στάση του Θεού έναντι των ανθρώπων (βλ. π.χ. Ρωμ.2,4. 9,22. Β΄ Κορ. 10,1 κ.ά.).
Οι αναγνώστες της επιστολής προτρέπονται να διατηρήσουν την ενότητα που δίνει το Πνεύμα του Θεού. Η ενότητα της Εκκλησίας είναι κατ’ ουσίαν έργο του Αγίου Πνεύματος. Ο άνθρωπος που έχει απομακρυνθεί από τον Θεό μόνο διαιρέσεις και διχοστασίες μπορεί να προκαλέσει, ενώ εκείνο που συγκροτεί τον θεσμό της Εκκλησίας ως ζωοποιός και ενοποιός αρχή είναι το Πνεύμα του Θεού. Γι’ αυτό οι χριστιανοί προτρέπονται από τον Παύλο όχι να δημιουργήσουν την ενότητα της Εκκλησίας αλλά να τη διατηρήσουν και δεν πρέπει να μας εκπλήσσει μια τέτοια προτροπή, διότι οι άνθρωποι, ενώ δύσκολα πετυχαίνουν την ενότητα, πολύ εύκολα μπορούν να την διαταράξουν. Η ενότητα του Πνεύματος, συνεχίζει ο Απόστολος, διατηρείται «με την ειρήνη που σας συνδέει μεταξύ σας».Η ειρήνη ή ειρήνη του Θεού, όπως λέγεται αλλού στις επιστολές, δεν εξαντλείται σε ένα αίσθημα εσωτερικής γαλήνης στην καρδιά του πιστού ή μιας ήρεμης ψυχικής διαθέσεως αλλά δηλώνει την αποκατάσταση ομαλών και ειρηνικών σχέσεων μεταξύ Θεού και ανθρώπων αφενός αλλά και των ανθρώπων μεταξύ των αφετέρου. Σε άλλην επιστολή του ο Παύλος αναπτύσσει πώς ο Χριστός , ο «κύριος της ειρήνης» (Β΄Θες.3,16), με το αίμα του σταυρού του συνετέλεσε στην ‘ειρηνοποίηση’ των πάντων (Κολ.1,20).
Στη συνέχεια του αναγνώσματος αναφέρει ο Παύλος τα στοιχεία εκείνα που συνιστούν και εκφράζουν την ενότητα της Εκκλησία: «’Ενα σώμα αποτελείτε όλοι κι ένα πνεύμα σάς ενώνει, όπως και μία είναι η ελπίδα σας για την οποία σας κάλεσε ο Θεός». Ο Θεός δεν εγκαταλείπει τους λυτρωμένους με τη Χάρη του ανθρώπους στην απομόνωση ή την ανωνυμία της μάζας, αλλά τους ενώνει σε μια αδελφική κοινότητα, σε ένα σώμα, μέσα στο οποίο ο καθένας αισθάνεται εξαρτημένος από τον Χριστό και ενωμένος με τα λοιπά μέλη. Την ενότητα των πιστών εντός αυτού του σώματος απεργάζεται και εγγυάται το ένα Πνεύμα το οποίο επικαιροποιεί σε όλες τις εποχές τη διδασκαλία του Χριστού. Η Εκκλησία δεν είναι μια στατική κατάσταση αλλά δυναμική πορεία προς ένα τέρμα. Αυτό δηλώνει η φράση του Αποστόλου «μία είναι η ελπίδα σας για την οποία σας κάλεσε ο Θεός». Οι πιστοί συνδέονται με την κοινή ελπίδα της τελικής βασιλείας του Θεού. Είναι λοιπόν παράδοξο και αντιφατικό να έχουν μεν οι πιστοί μια κοινή εσχατολογική ελπίδα αλλά παράλληλα να είναι διαιρεμένοι μεταξύ τους κατατεμαχίζοντας το ένα σώμα του Χριστού.
Συνεχίζοντας την απαρίθμηση των ενοποιών δυνάμεων της εκκλησίας ο Απ. Παύλος αναφέρει: «’Ενας Κύριος υπάρχει, μία πίστη, ένα βάπτισμα. Ένας Θεός και Πατέρας όλων, που κυριαρχεί σε όλους, ενεργεί μέσα
απ’ όλους και κατοικεί σε όλους σας». Μετά τον τονισμό της ενότητας της Εκκλησίας προχωρεί ο Απόστολος στα χαρίσματα που έλαβε ο κάθε πιστός; «Στον καθένα μας όμως έχει δοθεί κάποιο ιδιαίτερο χάρισμα, σύμφωνα με το μέτρο που δωρίζει ο Χριστός». Πρέπει να σημειωθεί ότι η ποικιλία των χαρισμάτων και η διανομή αυτών σε διάφορο βαθμό στα μέλη της Εκκλησίας δεν έρχεται σε αντίθεση με την ενότητα, διότι όλα προέρχονται από το ένα Άγιο Πνεύμα. Η εξατομίκευση των πνευματικών χαρισμάτων δεν γίνεται σε βάρος της ενότητας αλλά μάλλον την διασφαλίζει, εφόσον το κάθε χάρισμα δίνεται όχι για την προβολή του ατόμου που το έχει αλλά για την οικοδομή του συνόλου των πιστών.
*Ο Ιωάννης Καραβιδόπουλος είναι Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ.