Η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος επί των μαθητών κατά την ημέρα της Πεντηκοστής ερμηνεύεται στις Πράξεις των Αποστόλων (2, 17-21) ως η πραγματοποίηση της προφητείας του Ιωήλ (3, 1-5) και ως η έναρξη της αναμενόμενης εποχής του Μεσσία. Έκτοτε το Άγιο Πνεύμα χορηγούμενο κατά το βάπτισμα αποτελεί διακριτικό γνώρισμα του χριστιανού και διαφοροποιεί την Εκκλησία από τον κατά σάρκα Ισραήλ και από τον λοιπό κόσμο.
Το Άγιο Πνεύμα δίδεται μεν κατά το βάπτισμα και καθιστά τον άνθρωπο «πνευματικό» (σε διάκριση από τον «σαρκικό»), και παράλληλα εκδηλώνεται εντός του σώματος της Εκκλησίας υπό τη μορφή των ποικίλων χαρισμάτων. Το αυτό Άγιο Πνεύμα αντανακλάται, όπως η ακτίνα του ηλίου μέσα από το πρίσμα, σε διαφόρους χρωματισμούς και εκδηλώνεται εντός της Εκκλησίας υπό τη μορφή των χαρισμάτων.
Ορισμένα πνευματικά χαρίσματα απαριθμεί ο Απ. Παύλος στο σημερινό ανάγνωσμα της προς Ρωμαίους επιστολής, που είναι σε μετάφραση το ακόλουθο:
«Αδελφοί, η χάρη του Θεού μάς έδωσε διάφορα πνευματικά χαρίσματα: Άλλος είναι προφήτης, για να κηρύττει ανάλογα με τον βαθμό της πίστεώς του· άλλος έχει το χάρισμα της διακονίας, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Το ίδιο να κάνει κι ο δάσκαλος του λαού του Θεού με τη διδασκαλία· κι όποιος έχει το χάρισμα να στηρίζει τους αδερφούς, να τους στηρίζει. Αλλά κι όποιος μοιράζεται τα αγαθά του με τους άλλους, να το κάνει με απλότητα· ο προϊστάμενος να δείχνει ζήλο για το έργο του· όποιος μοιράζει τις ελεημοσύνες να το κάνει με καλοσύνη. Η αγάπη σας να είναι ειλικρινής. Να αποστρέφεστε το κακό και να ακολουθείτε το καλό. Να δείχνετε με στοργή την αγάπη σας για τους άλλους πιστούς. Να συναγωνίζεστε ποιος θα δείξει περισσότερη εκτίμηση στον άλλο. Μην είστε οκνηροί σ’ ό,τι πρέπει να δείχνετε ζήλο, να έχετε πνευματικό ενθουσιασμό, να υπηρετείτε τον Κύριο. Η ελπίδα να σας δίνει χαρά. Να έχετε υπομονή στις δοκιμασίες. Να επιμένετε στην προσευχή. Να βοηθάτε τους άλλους χριστιανούς, όταν βρίσκονται σε ανάγκη, και να επιδιώκετε να φιλοξενείτε τους αδερφούς. Να προσεύχεστε για το καλό των διωκτών σας, να ζητάτε την ευλογία του Θεού γι’ αυτούς κι όχι να τους καταριέστε» (Ρωμ.12, 6-14).
Με τους «προφήτες» του αναγνώσματος εννοούνται οι εμπνευσμένοι διδάσκαλοι της κοινότητας, έργο των οποίων ήταν η οικοδομή, η παράκληση, και η παραμυθία των αδελφών. Στη συνέχεια αναφέρονται τα ακόλουθα χαρίσματα: α) Το χάρισμα της διακονίας, αυτού δηλ. που προσφέρει υπηρεσίες στους άλλους, β) του διδασκάλου που ωφελεί τον λαό του Θεού με όσα λέγει, γ) αυτού που στηρίζει τους αδελφούς δ) αυτού που μοιράζεται τα αγαθά του με τους άλλους, (σ’ αυτόν προτείνει ο Παύλος να το κάνει με απλότητα), ε) στον έχοντα κάποια υπεύθυνη θέση («προϊστάμενος») προτρέπει να έχει ζήλο για το έργο του, στ) σ΄ αυτόν που μοιράζει ελεημοσύνες να το κάνει με καλοσύνη. Πάνω απ’ όλα όμως βάζει την αγάπη, για την οποία λέγει ότι πρέπει να είναι ειλικρινής, να συνοδεύεται από στοργή και με εκτίμηση προς τον άλλο. Κατόπιν μιλάει για την ελπίδα που δίνει χαρά στον χριστιανό, για την υπομονή στις δοκιμασίες, για την επιμονή στην προσευχή. Προτρέπει να είναι οι χριστιανοί πρόθυμοι για φιλοξενία, να προσεύχονται για το καλό των διωκτών τους (πρβλ. προτροπή του Ιησού: «να αγαπάτε τους εχθρούς σας» – πράγματα δύσκολα) και τέλος να λένε καλά λόγια για τους άλλους και όχι κατάρες.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα χαρίσματα αυτά καθώς και άλλα που αναφέρει ο Απ. Παύλος σε άλλες επιστολές του δεν δίδονται σε ορισμένα μόνον εκλεκτά μέλη της Εκκλησίας αλλά σε όλους τους χριστιανούς. Δεν έχομε δηλ. στην Εκκλησία μια χαρισματική αριστοκρατία αλλά, ούτως ειπείν, μια δημοκρατική πνευματοκρατία, όπου το κάθε μέλος «ανάλογα με τον βαθμό της πίστεώς του» (Ρωμ. 12, 6) εκτελεί το διακόνημά του (το χάρισμά του) «για την οικοδομή του σώματος του Χριστού» (Εφεσ. 4,11).
Οι ενέργειες και τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος αποτελούν «αρραβώνα» και πρόγευση της μέλλουσας ολοκληρωμένης ζωής, η οποία καθίσταται στην εμπειρία των πιστών δια των μυστηρίων της Εκκλησίας παρούσα ήδη πραγματικότητα. Συνεπώς οι εκδηλώσεις του Αγ. Πνεύματος δεν είναι δυνατό να χαρακτηρίζουν μία μόνο εποχή, την αποστολική, αλλά όλη την ιστορική ζωή της Εκκλησίας από της ιδρύσεώς της μέχρι της αναμενομένης επανόδου του Κυρίου.
Κατόπιν όλων αυτών διερωτάται κανείς: Γιατί, ενώ κατά την παραπάνω θεολογική ερμηνεία των χαρισμάτων θα ανεμένετο να σφύζει σε κάθε εποχή η ζωή της Εκκλησίας από τις εκδηλώσεις του Αγίου Πνεύματος, διαπιστώνεται συχνά απουσία του Αγ. Πνεύματος; Μήπως έπαυσε ο Θεός να αποστέλλει το Πνεύμα του; Ή, μήπως υπάρχει μεν το Πνεύμα του Θεού – γιατί χωρίς αυτό η Εκκλησία και γενικότερα ο κόσμος δεν είναι δυνατό να διατηρούνται – αλλ΄ από της πλευράς του ανθρώπου υπάρχει η αδυναμία δεκτικότητας;
Αρχικά βέβαια ήσαν αφθονότερα τα χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος για να υποκαταστήσουν ίσως την μη υπάρχουσα ακόμη πλήρη οργάνωση της Εκκλησίας. Εάν συν τω χρόνω τα χαρισματικά στοιχεία ατόνησαν ή μάλλον ακριβέστερα άλλαξαν μορφή και κατεύθυνση και ενισχύθηκε η διοίκηση της Εκκλησίας, αυτό έγινε για να μπορέσει η Εκκλησία να αντεπεξέλθει κατά των αιρέσεων. Το ίδιο Πνεύμα εκδηλώνεται άλλοτε κατά τον ένα τρόπο και άλλοτε κατά τον άλλο τρόπο, με σκοπό πάντοτε την ενότητα και το συμφέρον της Εκκλησίας. Πέραν πάσης αμφιβολίας, το Άγιο Πνεύμα ουδέποτε έπαυσε να ενεργεί στην Εκκλησία. Εάν ορισμένες αρχικές μορφές εκδηλώσεώς του (όπως π.χ. αυτές που αναφέρονται στην Α΄ προς Κορινθίους, κεφ. 12-14 και στο παραπάνω απόσπασμα από την προς Ρωμαίους) εξασθένησαν ή εξαφανίσθηκαν τελείως και παρουσιάσθηκαν εντονότερα άλλες μορφές εκδηλώσεών του (όπως π.χ. η φιλανθρωπία, ο ασκητισμός, τα θεολογικά γράμματα κτλ), αυτό δεν είναι άσχετο προς την οικονομία του Θεού για τη διατήρηση της ενότητας στην Εκκλησία του.
Το Άγιο Πνεύμα δεν δεσμεύεται από ορισμένους τρόπους ή σχήματα εκφράσεως. Με άλλες λέξεις, το ότι δεν διαπιστώνονται σήμερα τα χαρίσματα της εποχής του Απ. Παύλου, τούτο ουδόλως σημαίνει και απουσία του Αγίου Πνεύματος. Το Πνεύμα δεν εκδηλώνεται πάντοτε δια της γλωσσολαλίας ή της ερμηνείας γλωσσών. Υπάρχει άπειρο περιθώριο πολύπλευρων εκδηλώσεων του Πνεύματος, αναλόγως των εκάστοτε περιστάσεων των διαφόρων εποχών. Ως παραδείγματα αναφέρουμε τις εξής εκδηλώσεις πνευματικών χαρισμάτων κατά την εποχή μας: Το χάρισμα του προσαρμοσμένου στις ανάγκες της εποχής μας κηρύγματος, δια νέων σχημάτων και εκφράσεων και όχι δια παρωχημένων και ξένων προς την νοοτροπία των χρόνων μας τύπων, το χάρισμα της εποικοδομητικής συγγραφικής παραγωγής, το χάρισμα της υγιούς αντιμετωπίσεως των προβλημάτων της νεότητας από τους ηγέτες της Εκκλησίας, το χάρισμα της σώφρονος διοικήσεως, κ.ά.π.
Σαν κατακλείδα των όσων λέχθηκαν προηγουμένως σημειώνουμε τα εξής: Το πνευματικό χάρισμα δεν είναι κάτι το εκ φύσεως διάφορο προς το εκκλησιαστικό αξίωμα ή λειτούργημα. Δηλαδή ο χαρισματικός χαρακτήρας της Εκκλησίας δεν αντιτίθεται κατ’ ανάγκη στον θεσμικό. Είναι δυνατό – και πρέπει – αμφότερα να συνυπάρχουν στο ίδιο πρόσωπο.
Τελικά η σχέση θεσμού και χαρίσματος δεν τίθεται διαζευκτικά: θεσμός ή χάρισμα; Ούτε απλώς παρατακτικά: θεσμός και χάρισμα. Αλλά συνθετικά: Η Εκκλησία είναι θεσμός χαρισματικός.