Τον ξεχωριστό δάσκαλό του και πολυσήμαντο λειτουργιολόγο Ιωάννη Φουντούλη, με αφορμή τη συμπλήρωση δέκα ετών από την κοίμησή του, τιμά το Τμήμα Θεολογίας Θεσσαλονίκης με τη διοργάνωση διεθνούς διεπιστημονικής διημερίδας προς τιμήν του.
Η διημερίδα με τίτλο “Ιωάννης Φουντούλης ως θεραπευτής της λειτουργικής θεολογίας” ξεκίνησε το πρωί στον χώρο όπου βρίσκεται το Εργαστήρι Παιδαγωγικής του Τμήματος. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου δεν έγινε τυχαία ούτε για πρακτικούς λόγους. Στον χωρό αυτό, ο μακαριστός Φουντούλης, κάθε Πέμπτη, μετά τη θεία λειτουργία που τελείται από χρόνια στον ναό της Θεολογικής Σχολής, δίδασκε τα σχετικά λειτουργικά μαθήματα.
“Τιμούμε σήμερα τον σημαντικό Ιωάννη Φουντούλη στον χώρο που αγαπούσε και δίδασκε” τόνισε ο πρόεδρος του Τμ. Θεολογίας κ. Παναγιώτης Σκαλτσής στον χαιρετισμό του κατά την έναρξη της διημερίδας. “Ο Φουντούλης έχει εμπνεύσει πάρα πολλούς ιερείς”, επεσήμανε ο Γενικός Αρχιερατικός της μητρόπολης Θεσσαλονίκης π. Ιάκωβος Αθανασίου, στον δικό του σύντομο χαιρετισμό, εκπροσωπώντας τον οικείο μητροπολίτη κ. Άνθιμο. Την ευχή και προτροπή οι νεότεροι θεολόγοι να συνεχίσουν το έργο του Φουντούλη εξέφρασε από την πλευρά του ο πρόεδρος του Τμ. Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας κ. Κωνσταντίνος Χρήστου.
Λόγω απουσίας του πρώτου ομιλητή, του καθηγητή Θεολογίας Αθηνών κ. Γεώργιου Φίλια, την εισήγησή του ανέγνωσε ο κ. Σκαλτσής. Η εισήγηση του κ. Φίλια έδωσε έμφαση στην άποψη που υποστήριζε ο Φουντούλης για συστηματική έρευνα και μελέτη σχετικά με τα λειτουργικά κείμενα και τις πηγές. Επέμενε ότι δεν μπορεί να υπάρξει λειτουργική θεολογία χωρίς την ενδελεχή γνώση των χειρόγραφων πηγών.
“Ιωάννης Φουντούλης, ‘με λογισμό και με όνειρο’” ήταν ο τίτλος της εισήγησης του επίκουρου καθηγητή του Τμ. Θεολογίας κ. Τρύφωνα Τσομπάνη. “Ο Φουντούλης έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη και πάθος για τη θεία λατρεία. Έλεγε ότι πρέπει να μας διακατέχει έντονη αγωνία για το σήμερα αλλά και το μέλλον της”, ανέφερε χαρακτηριστικά. Μίλησε, ακόμη, για την αυξημένη έγνοια που έτρεφε ο Φουντούλης για την αισθητική της λατρείας. “Πίστευε ότι η είσοδος ενός ανθρώπου στον ναό του προσφέρει πολλά, όχι μόνο για την πνευματική του ζωή αλλά και για την αισθητική του, μέσω όλων των μορφών της τέχνης που συνηγορούν στην τέλεση των ακολουθιών. Τα πάντα μέσα στον ναό διδάσκουν και μπορούν να συντελέσουν στην αγωγή της ψυχής. Τα πάντα έχουν τον δικό τους ρόλο και συμβολισμό”, εξήγησε ο κ. Τσομπάνης.
“Ο Φουντούλης έλεγε ότι η θέση του καθένα στη θεία λατρεία είναι συγκεκριμένη. Ο ψάλτης, για παράδειγμα, ψάλλει. Δεν τραγουδά για την επίδειξη της καλλιφωνίας και της επάρκειάς του”, είπε συγκεκριμένα. “Κατά τον καθηγητή, το λειτουργικό ήθος και ύφος πρέπει να συνταιριάζουν απόλυτα με το ύφος των κειμένων που διαβάζονται στις λατρευτικές ακολουθίες”, υπογράμμισε.
“Ιωάννης Φουντούλης και η θέση της γυναίκας στη θεία λατρεία” ήταν το θέμα της καίριας εισήγησης της αναπληρώτριας καθηγήτριας του Τμ. Θεολογίας κ. Νίκης Παπαγεωργίου, ένα θέμα που έχει προκαλέσει αρκετές συζητήσεις στον εκκλησιαστικό και θεολογικό χώρο. Η κ. Παπαγεωργίου υπογράμμισε, σύμφωνα με τον Φουντούλη, τρεις τομείς στον χώρο της Εκκλησίας στους οποίους ο ρόλος της γυναίκας είναι, και μπορεί να αποβεί ακόμη περισσότερο, ζωτικός: η εκπαίδευση, ο μοναχισμός και η κατήχηση.
“Το λειτούργημα του- της θεολόγου έχει προεκτάσεις στην εύρυτερη κοινωνία καθώς προσλαμβάνει ιεραποστολική διάσταση”, ανέφερε συγκεκριμένα. Σχετικά με τον μοναχισμό, η κ. Παπαγεωργίου επεσήμανε ότι “οι μοναχές αναλαμβάνουν κι εκτελούν στην πράξη σχεδόν όλα τα καθήκοντα των κληρικών”. Όσον αφορά στον τομέα της κατήχησης, η ομιλήτρια υπογράμμισε ότι “στην κατήχηση κυριαρχούν οι γυναίκες καθότι μορφώνονται και σπουδάζουν θεολογία”. Συμπλήρωσε ότι ο Φουντούλης θεωρούσε απαραίτητη την αξιοποίηση του γυναικείου μοναστικού δυναμικού και πέρα των μοναστηριών καθώς και των λαϊκών γυναικών στο ενοριακό έργο.
Στην εισήγησή του ο επίκουρος καθηγητής του Τμ. Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ κ. Μανώλης Γιαννόπουλος πραγματοποίησε μια συγκριτική παρουσίαση του έργου του Φουντούλη με αυτό ενός άλλου σημαντικού λειτουργιολόγου, του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη. “Ιωάννης Φουντούλης- π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης: ος δ’ αν ποιήση και διδάξη” ήταν ο τίτλος της εισήγησής του. “Το έργο των δύο πολύ σημαντικών αυτών λειτουργιολόγων σηματοδοτεί την κατάργηση της απόστασης που χωρίζει θεολογία και ζωή. Ο ένας, ο Φουντούλης, ήταν μάχιμος επιστήμονας. Ο άλλος, ο π. Κωνσταντίνος, ήταν μαχόμενος κληρικός”, τόνισε ο κ. Γιαννόπουλος.
“Ο Φουντούλης συνέβαλε στο να αποκτήσουν τα ιερά κείμενα σημασία για τον πιστό”, υποστήριξε ο καθηγητής από τη Σερβία κ. Νέναντ Μιλόσεβιτς, στην εισήγησή του με θέμα “Ευχαριστιακή θεολογία και Ιωάννης Φουντούλης. “Η λατρεία αποτελεί το σημείο συνάντησης με τον Κτίστη. Η ορθή τέλεση των μυστηριών εξαρτάται από τη σωστή κατανόηση της θείας Ευχαριστίας”, υπογράμμισε ο κ. Μιλόσεβιτς. Ως εξαιρετικός γνώστης του πνεύματος των καιρών αλλά και υποστηρικτής της παράδοσης, ο Φουντούλης πίστευε ότι ο λόγος της παράδοσης οδηγεί αναπόφευκτα στον Χριστό, είπε ο ομιλητής.
Για την “κατανόηση της λειτουργικής θεολογίας των Κολλυβάδων από τον Ιωάννη Φουντούλη” μίλησε ο υποψήφιος Διδάκτωρ π. Αρίσταρχος Γκρέκας. “Ο καθηγητής Φουντούλης προκρίνει την άποψη των Κολλυβάδων σχετικά με τη συχνή συμμετοχή των πιστών στη θεία ευχαριστία καθώς και ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη προετοιμασία για αυτήν αλλά εναπόκειται στην ευλάβεια του πιστού και την κρίση του πνευματικού πατέρα”, επεσήμανε ο π. Αρίσταρχος.
Ο υποψήφιος Διδάκτωρ του Ποιμαντικού Δημοσθένης Κακλαμάνος μίλησε για τον “καθηγητή Ι. Φουντούλη ως εκδότη υμνογραφικών κειμένων”. Ανέλυσε τα υμνογραφικά κείμενα αγίων και εορτών τα οποία μελέτησε και εξέδωσε ο Φουντούλης, καθιστώντας τα προσιτά στο ευρύτερο κοινό. “Ο Φουντούλης μελετά πλήρως και λεπτομερώς τη χειρόγραφη παράδοση των κειμένων”, επεσήμανε ο κ. Κακλαμάνος, χαρακτηρίζοντας ως σταθμό για τη θεολογία την μελέτη του Φουντούλη για τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης.
“Ασματική λειτουργική παράδοση και Ιωάννης Φουντούλης” ήταν η εισήγηση του αναπληρωτή καθηγητή του Ποιμαντικού π. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη. Ο π. Κωνσταντίνος, αφού εξήγησε την έννοια και τη σημασία των ασματικών λειτουργιών, μετέφερε την άποψη του Φουντούλη για το ασματικό τυπικό. “Ο Φουντούλης, μελετώντας το έργο του Συμεών Θεσσαλονίκης, στο σχετικό βιβλίο του, επιχειρεί ιστορική επισκόπηση της προέλευσης των ασματικών ακολουθιών και των χαρακτηριστικών τους. Ο Συμεών εκφράζεται υπέρ του ασματικού τυπικού, κρίνοντας ότι εκφράζει τη θεία οικονομία. Ο Φουντούλης έγραφε ότι το ασματικό τυπικό ηδύνατο επιτυχώς εις μακράν ακόμη να αντισταθεί στη φθορά και να ανταγωνιστεί το μοναχικό τυπικό”, ανέφερε συγκεκριμένα ο ομιλητής.
Πριν την ολοκλήρωση της πρωινής συνεδρίας, εκτός προγράμματος, για τον μακαριστό Φουντούλη μίλησε ο π. Γεώργιος Μαρνέλος από την Κρήτη, που υπήρξε μαθητής του.
Η απογευματινή συνεδρία ξεκίνησε με την εισήγηση του καθηγητή του Τμ. Θεολογίας π. Βασίλειου Καλλιακμάνη σχετικά με την “ποιμαντική διάσταση των θεολογικών συγγραφέων του Ι. Φουντούλη”. Ο π. Βασίλειος τόνισε τη βιωματική σχέση του μακαριστού καθηγητή με τα λειτουργικά κείμενα. “Δεν αποχωριζόταν ποτέ το Ψαλτήρι, το θεωρούσε βιβλίο οικουμενικής εμβέλειας”, ανέφερε χαρακτηριστικά. Υπογράμμισε, ακόμη, ότι “η θεία λειτουργία δεν είναι θέαμα, δεν είναι θέατρο με πρωταγωνιστές, κομπάρσους και θεατές. Είναι έργο θείο, στο οποίο μετέχει όλη η κοινότητα, όχι ως απρόσωπη μάζα αλλά προσωπικά”. Συμπλήρωσε ότι “ο Φουντούλης σεβόταν την παράδοση αλλά φρόντιζε να επισημαίνει και τις στρεβλώσεις που υπήρχαν καθώς και τους κινδύνους από την εκκοσμίκευση. Στον ιερό χώρο της εκκλησίας, όπου διδάσκεται η ταπείνωση, το μέτρο, δεν μπορεί να επικρατεί η χλιδή”. Ο π. Βασίλειος μετέφερε ότι ο Φουντούλης πίστευε ότι πρώτα οι κληρικοί πρέπει να κατανοήσουν τα λειτουργικά κείμενα και έτσι, μετά, η γνώση αυτή θα φθάσει και στον λαό.
“Ιωάννης Φουντούλης και Ειδική Συνοδική Επιτροπή Λειτουργικής Αναγέννησης” ήταν ο τίτλος της ομιλίας του διπλωματούχου Μεταπτυχιακών Σπουδών π. Παναγιώτη Κουρούπη, ο οποίος ανέλυσε τη σημαντική συνεισφορά του αείμνηστου λειτουργιολόγου στη συγκεκριμένη επιτροπή, την οποία υπηρέτησε με πνευματικό ζήλο, επιστημοσύνη και ταπείνωση, όπως δήλωσε ο ομιλητής.
“Το εκδοτικό έργο του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών επί της Διευθύνσεως του Ιώαννου Φουντούλη” ήταν το θέμα που ανέπτυξε ο καθηγητής του Ποιμαντικού κ. Συμεών Πασχαλίδης, αναφέροντας τους πολλούς συγκεκριμένους τίτλους έργων του μακαριστού καθηγητή.
Μια όχι και τόσο προβεβλημένη πτυχή του έργου του Φουντούλη φώτισε η καθηγήτρια του Τμ. Θεολογίας κ. Δήμητρα Κούκουρα στην εισήγησή της με θέμα “Ιωάννου Φουντούλη Ομιλητική. Το θεολογικό της υπόβαθρο”. Η κ. Κούκουρα ανέλυσε το εγχειρίδιο Ομιλητική του Φουντούλη, συμπυκνώνοντας τις βασικές αρχές του κηρύγματος, όπως τις περιγράφει εκείνος. “Το κήρυγμα, σύμφωνα με τον Φουντούλη, πρέπει να είναι αγιογραφικό, χριστοκεντρικό, πατερικό, εκκλησιοκεντρικό και μυσταγωγικό. Ο κήρυκας πρέπει να έχει γνώση και να βιώνει τη Γραφή και όχι να τη χρησιμοποιεί όπως θέλει ο ίδιος για να εξυπηρετήσει δικές του θέσεις. Πρέπει να είναι χριστοκεντρικό για να δείξει τον Χριστό ως Σωτήρα. Η ηθική διδασκαλία δεν αρκεί γιατί τότε δεν θα διαφέρει από οποιαδήποτε άλλη θρησκεία”, εξήγησε η κ. Κούκουρα.
Ευγενή, αριστοκρατικό, επιστημονική προσωπικότητα, με χιούμορ που τσάκιζε κόκκαλα χαρακτήρισε τον μακαριστό λειτουργιολόγο ο επίκουρος καθηγητής κ. Νίκος Μαγγιώρος στην εισήγησή του για την “Κανονική παράδοση και τις διορθόδοξες σχέσεις”. “Η παράδοση δεν είναι η προσκόλληση στο τώρα της λατρευτικής ζωής αλλά μια δυναμική αναμόχλευση στην παράδοση αιώνων και αγωνία για το μέλλον”, είπε, κλείνοντας ο ομιλητής, μεταφέροντας τα ίδια τα λόγια του Φουντούλη.
Η πρώτη μέρα της διημερίδας ολοκληρώθηκε με την ομιλία του αναπληρωτή καθηγητή του Ποιμαντικού π. Νικόδημου Σκρέττα για τον “Ιωάννη Φουντούλη ως θεολόγο της λατρείας”. Ο π. Νικόδημος είπε με έμφαση ότι “ο Φουντούλης ήταν βαθιά μυσταγωγημένος και λειτουργημένος άνθρωπος. Η λατρεία για αυτόν ήταν πνοή ζωής”.
Το πρωί, πριν την έναρξη των εργασιών της διημερίδας, κατά την καθιερωμένη θεία λειτουργία που τελείται κάθε Πέμπτη στον ναό της Θεολογικής Σχολής, τελέστηκε μνημόσυνο για τον αείμνηστο δάσκαλο Ι. Φουντούλη. Συμμετείχαν και έψαλαν καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ οι οποίοι υπήρξαν μαθητές του.
Η διημερίδα εντάσσεται στις Εκδηλώσεις Θεολογικού Λόγου και Τέχνης που διοργανώνει το Τμήμα Θεολογίας κατά τον μήνα Μάιο. Θα συνεχισθεί και θα ολοκληρωθεί αύριο το απόγευμα.
