Την Κυριακή 22 Οκτωβρίου το διεθνές συνέδριο «Ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός μεταξύ προνεωτερικών δεσμεύσεων, νεωτερικών προκλήσεων και μετανεωτερικής συνάφειας» ολοκλήρωσε τις εργασίες του με πρωινή λειτουργία στον Ιερό Ναό Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και εκδρομή στα μοναστήρια των Μετεώρων για τους συνέδρους.
Το Συνέδριο έλαβε χώρα στο συνεδριακό κέντρο «Θεσσαλία» στα Μελισσάτικα του Βόλου, ξεκινώντας στις 19 Οκτωβρίου. Αυτό οργανώθηκε από την Έδρα Θρησκειολογίας (με ειδίκευση στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό) της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ερφούρτης (Γερμανία) και την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου και ασχολήθηκε με ποικίλα θέματα, όπως την υποτιθέμενη αντινεωτερική στάση του Ορθόδοξου Χριστιανισμού, τον κανονιστικό ρόλο των παραδόσεων που κληροδοτήθηκαν από προηγούμενους αιώνες, την αλληλεπίδραση των Ορθοδόξων Εκκλησιών με κοσμικούς φορείς και θεσμούς του σύγχρονου κόσμου, τις ποικίλες νέες εξελίξεις στο μετανεωτερικό πλαίσιο κατά τις τελευταίες δεκαετίες και, τέλος, τις γόνιμες συνεισφορές σύγχρονων Ορθοδόξων στοχαστών και μελετητών διεθνώς. Επίσης, ανέδειξε όχι μόνο παλαιά και νέα αναδυόμενα προβλήματα και προκλήσεις, αλλά και τα πλεονεκτήματα που ενδεχομένως προσφέρει η μετανεωτερική εποχή στην Ορθοδοξία.
Στην πρώτη κύρια ενότητα του συνεδρίου, οι εισηγήσεις αφορούσαν στις σημαντικές προνεωτερικές δεσμεύσεις και εξαρτήσεις της Ορθοδοξίας, καθώς και στη σημασία τους στις μέρες μας. Ο Δρ. Παντελής Καλαϊτζίδης (Διευθυντής της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) ανέλυσε τις σχέσεις εκκλησίας και κράτους ιστορικά στο πλαίσιο της εξέλιξης του χριστιανικού μοναχισμού, εστιάζοντας κυρίως σε διαμάχες σχετικά με τη μοναστική περιουσία, την κοσμική εξουσία, τη θρησκευτική ανοχή και τις συνέπειες τους σε διάφορα σύγχρονα Ορθόδοξα πλαίσια (π.χ. Ελλάδα, Ρωσία).
Η καθηγήτρια Βάσσα Κοντουμά (Διευθύντρια Σπουδών στον Τομέα «Ορθόδοξος Χριστιανισμός, 15ος–21ος αιώνας» και Κοσμήτορας του Τμήματος Θρησκειολογίας, École Pratique des Hautes Études, PSL, Παρίσι, Γαλλία) αναφέρθηκε στην σταδιακή υιοθέτηση των επτά Μυστηρίων από την Ορθόδοξη δογματική διδασκαλία κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο καθώς και στις συνακόλουθες ασάφειες του όλου θέματος αναφορικά με πρακτικά και θεωρητικά ζητήματα της εκκλησιαστικής ζωής.
Η καθηγήτρια Αικατερίνη Τσαλαμπούνη (Καθηγήτρια Καινής Διαθήκης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) διερεύνησε τη διφορούμενη θέση της γυναίκας στη σύγχρονη Ορθοδοξία, τον κανονιστικό ρόλο της παράδοσης, τις σύγχρονες προκλήσεις αλλά και τις μελλοντικές προοπτικές από εσχατολογική σκοπιά.
Ο Δρ. πατήρ Gregory Tucker (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Καθολική Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ρέγκενσμπουργκ, Γερμανία) παρουσίασε τις λειτουργικές εξελίξεις στην ιστορική πορεία του Ανατολικού Ορθόδοξου Χριστιανισμού, συμπεριλαμβανομένων των αναπροσδιορισμών και των μεταρρυθμίσεων, αλλά και των κριτικών και επαναστατικών προσεγγίσεων στη συνήθη ρητορική για την υποτιθέμενη συνέχεια του Ορθόδοξου τελετουργικού τόσο σε επίσημα όσο και σε ανεπίσημα εκκλησιαστικά αφηγήματα.
Η Δρ. Λυδία Λόζοβα (Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Πανεπιστήμιο Έξετερ, Ηνωμένο Βασίλειο & Συνεργάτης του Οργανισμού «Πνεύμα και Γράμμα», Κίεβο, Ουκρανία) επικεντρώθηκε στο ήθος των εικόνων στους βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς χρόνους και στις τρέχουσες δημιουργικές εξελίξεις στον χώρο της εικονογραφίας στην Ουκρανία, κυρίως δε στον απόηχο της ρωσικής εισβολής.
O Γεώργιος Βλαντής, MTh. (Διευθυντής του Συμβουλίου Χριστιανικών Εκκλησιών της Βαυαρίας, Μόναχο, Γερμανία & Επιστημονικός Συνεργάτης της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου) ανέλυσε κριτικά την κανονιστική επιρροή που εξακολουθούν να ασκούν ως σήμερα οι Πατέρες της Εκκλησίας σε διάφορα επίπεδα στην Ορθοδοξία και τις πρόσφατες προσπάθειες εξέλιξης προς τα εμπρός, διάνοιξης νέων δρόμων και εγκαινιασμού μιας γόνιμης ανανέωσης της Εκκλησίας.
Τέλος, ο καθηγητής Βασίλειος Ν. Μακρίδης (Καθηγητής Θρησκειολογίας – Ορθόδοξος Χριστιανισμός, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστήμιο Ερφούρτης, Γερμανία) ασχολήθηκε με το φαινόμενο του Ορθόδοξου αντιδυτικισμού, το οποίο είναι ακόμα πολύ διαδεδομένο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αλλά και με τις σύγχρονες κριτικές φωνές, οι οποίες επιχειρούν να επανεκτιμήσουν το όλο φαινόμενο και να ξεκινήσουν μια νέα και εποικοδομητική σχέση μεταξύ της χριστιανικής Ανατολής και Δύσης.
Οι εργασίες της δεύτερης κύριας ενότητας του συνεδρίου αφορούσαν στις πολυάριθμες προκλήσεις που αντιμετώπισε και αντιμετωπίζει ακόμη ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός στο πλαίσιο της νεωτερικότητας και στον πολύμορφο αντίκτυπό τους.
Η καθηγήτρια αδελφή Tereza Obolevich (Καθηγήτρια και Προϊσταμένη του Τμήματος Ρωσικής και Βυζαντινής Φιλοσοφίας, Φιλοσοφική Σχολή, Ποντιφικό Πανεπιστήμιο Ιωάννου Παύλου του Β΄, Κρακοβία, Πολωνία) εξἐτασε το πώς η ρωσική θρησκευτική σκέψη αντιμετώπισε τις προκλήσεις της νεωτερικότητας, τονίζοντας ιδιαίτερα τις σσημαντικές ιδέες του Βλαντιμίρ Σολοβιώφ και του Σέμιον Φρανκ.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Παπαστάθης (Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) ερεύνησε τις διαδικασίες εκσυγχρονισμού υπό τη μορφή της εθνικοποίησης στο ελεγχόμενο από την Ελλάδα Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην εθνικοποίηση του ιερού και στην ιεροποίηση του έθνους.
Ο καθηγητής πατήρ Ioan Moga (Αναπληρωτής Καθηγητής Ορθόδοξης Συστηματικής Θεολογίας, Καθολική Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Βιέννης, Αυστρία) αναφέρθηκε στη διαλεκτική μιας χριστιανικής «καιρολογίας» κατά τη νεωτερικότητα, λαμβάνοντας ως παράδειγμα την περίπτωση της ρουμανικής Ορθόδοξης θεολογίας και περιγράφοντας τα διάφορα στάδια του σχετικού προβληματισμού καθώς και τις διαφορές μεταξύ παραδοσιακών και προοδευτικών φορέων.
Ο Δρ. Mihai-D. Grigore (Υφηγητής και Επιστημονικός Συνεργάτης στο Τμήμα Θρησκευτικής Ιστορίας, Leibniz Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Ιστορίας, Μάιντς, Γερμανία) ανέλυσε τον μετασχηματισμό της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην παγκόσμια «Δεύτερη Χριστιανική Ομολογία» διαμέσου της διαδικασίας της ομολογιοποίησης ήδη από την εποχή της πρώιμης νεωτερικότητας, την εμφάνιση ποικίλων και ανταγωνιστικών «εθνικών Ορθοδοξιών» και τις επαφές της Ορθοδοξίας με τον μετανεωτερικό κόσμο.
Ο καθηγητής Δημήτριος Μόσχος (Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Προϊστάμενος του Τμήματος Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών) αναφέρθηκε συγκεκριμένα στη συνάντηση της ελληνόφωνης θεολογίας με τη νεωτερικότητα, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, την ανάδυση του ατομικού υποκειμένου απέναντι στην κοινότητα, την οργάνωση της κοινωνίας με βάση πολιτικές αρχές καθώς και την αποδοχή της διαφορετικότητας και της ετερότητας.
Ο Δρ. Ευστάθιος Κεσσαρέας (Μεταδιδακτορικός Ερευνητής, Πανεπιστήμιο Ερφούρτης, Γερμανία) παρουσίασε το φαινόμενο του Ορθόδοξου σκληροπυρηνισμού και φονταμενταλισμού, τις βαθιές ιστορικές του ρίζες και τους σύγχρονους εθνο-θρησκευτικούς μετασχηματισμούς του, δηλαδή την ισχυρή και μάλιστα επιθετική αντίθεσή του στις φιλελεύθερες αξίες της Δυτικής νεωτερικότητας και της παγκοσμιοποίησης και την ισχυρή υπεράσπιση του δήθεν ανώτερου Ορθόδοξου έθνους. Τέλος,
η Δρ. Maria Hämmerli (Λέκτορας Θρησκειολογίας, Πανεπιστήμιο Φριβούργου, Ελβετία) εξέτασε τη συνάντηση του Ορθόδοξου Χριστιανισμού με τη Δύση κατά τον 20ο αιώνα στο πλαίο της εκεί Ορθόδοξης διασποράς, τις σχετικές ενδογενείς και εξωγενείς προκλήσεις και την ανασυγκρότηση της Ορθόδοξης ταυτότητας, με κύρια έμφαση στις έννοιες της παράδοσης και της συνέχειας.
Στην τελευταία κύρια ενότητα του συνεδρίου, οι εισηγήσεις πραγματεύτηκαν από διάφορες οπτικές γωνίες την πολύπλευρη συνάφεια του Ορθόδοξου Χριστιανισμού με τη μετανεωτερική εποχή. Ο Δρ. Νικόλαος Ασπρούλης (Αναπληρωτής Διευθυντής, Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου & Λέκτορας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα) ερεύνησε διάφορες μετανεωτερικές Ορθόδοξες θεολογίες, ανιχνεύοντας το κοινό ιστορικό τους υπόβαθρο, εξετάζοντας τους βασικούς εκπροσώπους τους και τα σχετικά θέματα και σκιαγραφώντας μια χρήσιμη τυπολογία.
Ο Δρ. πατήρ Timothy Boniface Carroll (Προϊσταμένος Ερευνητής, Τμήμα Ανθρωπολογίας, University College London, Λονδίνο & Διευθυντής του Κέντρου Ανθρωπολογίας και Εθνογραφίας του Ορθοδόξου Χριστιανισμού, Ινστιτούτο Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών, Κέιμπριτζ, Ηνωμένο Βασίλειο) μίλησε για τη σημασία της εμπειρίας στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό ως μέσον για την απόκτηση βεβαιότητας, υποδηλώνοντας ότι είναι ακριβώς η μετανεωτερικότητα αυτή καθαυτή με τη σχετικιστική επιστημολογία της και την απόρριψη μιας συνολικής βεβαιότητας που προετοιμάζει το Δυτικό κοινό να έλθει πιο κοντά και μάλιστα να υποστηρίξει το «μεγάλο αφήγημα» και τη βεβαιότητα που προσφέρει η Ορθοδοξία.
Ο Δρ. Christopher D. L. Johnson (Προϊστάμενος Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Κέντρο Διδασκαλίας και Έρευνας Walker, Πανεπιστήμιο Τενεσί , Τσατανούγκα, ΗΠΑ) συζήτησε τον πιθανό ρόλο του Ορθόδοξου Χριστιανισμού σε έναν μετανεωτερικό κόσμο που εξαρτάται όλο και περισσότερο από ευφυείς μηχανές, και ιδιαίτερα τη σχέση της Ορθοδοξίας με την πρακτική αλλά και ανεξερεύνητη ακόμη ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης.
Η Δρ. Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου (Καθηγήτρια Θρησκευτικών στη Σχολή Μωραΐτη και Ψυχοθεραπεύτρια, Αθήνα) αξιολόγησε τις πρόσφατες θεωρίες του κοινωνικού φύλου από Ορθόδοξη θεολογική σκοπιά, με στόχο μια εσχατο-χριστοκεντρική κατανόηση της σεξουαλικότητας και του σώματος με τρόπο που να εκφράζεται θετικά και να μην αντιτίθεται στις πνευματικές αναζητήσεις των ανθρώπων που περιθωριοποιούνται, καταπιέζονται και υφίστανται διακρίσεις εξαιτίας της έμφυλης ταυτότητἀς τους.
Ο Δρ. Zdenko Š. Širka (Επιστημονικός Συνεργάτης και Λέκτορας στο Οικουμενικό Ινστιτούτο, Προτεσταντική Θεολογική Σχολή, Πανεπιστήμιο Καρόλου, Πράγα, Τσεχία) διερεύνησε τη συνάντηση μεταξύ της μετανεωτερικής ερμηνευτικής και της Ορθοδοξίας, επισημαίνοντας τα σημεία επαφής μεταξύ των δύο, τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στη γεφύρωση των μακροχρόνιων ασυμβατοτήτων ανάμεσα στον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και στη Δυτική σκέψη.
Ο τελευταίος ομιλητής, ο Δρ. Sebastian Rimestad (Υφηγητής και ερευνητής, Κέντρο Προηγμένων Σπουδών «Multiple Secularities – Beyond the West, Beyond Modernities», Πανεπιστήμιο Λειψίας, Γερμανία) έθεσε το ερώτημα εάν οι σύγχρονες μεταστροφές στην Ορθόδοξη Εκκλησία αποτελούν θεολογική ή πολιτική πράξη, τονίζοντας ότι το να γίνει κανείς Ορθόδοξος δεν είναι μια ξαφνική αλλαγή διάθεσης, αλλά κυρίως μια διανοητική συνειδητοποίηση της Ορθόδοξης αλήθειας, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες τέτοιες μεταστροφές δηλώνουν και μια διαμαρτυρία ενάντια στην εκκοσμικευμένη Δυτική κοινωνία.
Οι μαγνητοσκοπήσεις των εργασιών του συνεδρίου θα αναρτηθούν σύντομα εδώ, ενώ για περισσότερες φωτογραφίες στην ιστοσελίδα της ακαδημίας εδώ.
