Ἡ Παναγία ἔχει μιά ἐξέχουσα θέση τόσο στήν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας ὅσο καί στήν λατρεία της. Δέν πρέπει νά ἀγνοηθῆ ὅτι μιά Οἰκουμενική Σύνοδος καί συγκε κριμένα ἡ Γ΄ Οἰκουμενική Σύνοδος, πού συγκροτήθηκε στήν Ἔφεσο τό 431 μ.Χ. ἀσχολήθηκε μέ τήν θέση της στήν Ἐκκλησία σέ σχέση μέ τήν θεολογία τοῦ Χριστοῦ καί ὄχι ἀνεξάρτητα ἀπό Αὐτόν. Ἔτσι, ὑπάρχει μιά ἐκπληκτική θεολογία σχετικά μέ τό πρόσωπό της.
Βασική πίστη τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὅτι ὁ Θεός εἶναι Τριαδικός, Πατήρ, Υἱός καί Ἅγιον Πνεῦμα, πού εἶναι Τρία Πρόσωπα ἄκτιστα. Ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, «ὁ εἷς τῆς Τριάδος» ἐνηνθρώπησε, δηλαδή προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση καί ἔγινε Θεάνθρωπος. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἕνωσε στήν ὑπόστασή Του τήν θεία καί τήν ἀνθρώπινη φύση, δηλαδή τό ἄκτιστο καί τό κτιστό. Ἀκριβῶς, αὐτή ἡ πρόσληψη τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως στό Πρόσωπό Του ἔγινε ἀπό τήν Παναγία, ὁπότε αὐτή θεωρεῖται «τό μεθόριο ἀκτίστου καί κτιστῆς φύσεως».
Ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος μέ τήν σύλληψη καί γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀπέκτησε ἰδιαίτερη τιμή καί δόξα στήν Ἐκκλησία, ἀκριβῶς ἐπειδή εἶναι ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ, στόν Ὁποῖο ἔδωσε τήν ἀνθρώπινη φύση. Αὐτό σημαίνει ὅτι δέν ἀνῆλθε σέ θέση «Θεᾶς», οὔτε ἔγινε «συλλυτρώτρια», οὔτε συγκαταλέγεται στήν Ἁγία Τριάδα ὡς ἀποτελοῦσα τήν «Τετράδα» στόν Θεό. Εἶναι ἡ Μητέρα τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία τίμησε ὁ ἴδιος ὁ Χριστός καί τήν τιμᾶ ὁλόκληρη ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἀκριβῶς γιατί ἀπό αὐτήν προσέλαβε τήν ἀνθρώπινη φύση.
Ἀκόμη, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος δέν διεκδίκησε κάποια ποιμαντική διακονία στήν Ἐκκλησία, οὔτε ἔχει τήν Ἀρχιερωσύνη τοῦ Χριστοῦ, τήν ὁποία ὁ Χριστός ἔδωσε στούς Ἀποστόλους καί ἐκεῖνοι στούς διαδόχους τους, ἀλλά παρένειμε ταπεινή μέσα στήν Ἐκκλησία ἀπολαμβάνοντας, ὅμως, μεγάλη τιμή ὡς Μητέρα τοῦ Χριστοῦ, πού ἔχει ὑπερβῆ ὅλα τά ἀνθρώπινα, ἀφοῦ σέ αὐτήν «καινοτομεῖται καί φύσις καί χρόνος».
Εἶναι χαρακτηριστική ἡ μεγάλη τιμή πού ἀπολαμβάνει ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος στό Ἅγιον Ὅρος, τό ὁποῖο θεωρεῖται ὡς «τό περιβόλι τῆς Παναγίας». Το Ἅγιον Ὄρος, ἐνῶ εἶναι ἄβατος χῶρος γιά τίς γυναῖκες, ὄχι, ὅμως, ἀπό ὑποτίμηση τῶν γυναικῶν, ἀλλά γιά δική τους αὐστηρότερη ἄσκηση καί ἀγώνα γιά τήν ὑπέρβαση τῶν μεταπτωτικῶν στοιχείων τῶν φύλων, ἐν τούτοις τιμᾶται πολύ ἡ Παναγία, πού ἔχει μεγάλη θέση στήν ζωή καί τήν λατρεία τῶν μοναχῶν. Αὐτό γίνεται γιατί ὑπερέβη τά ἀνθρώπινα, χωρίς νά γίνη κατά φύση Θεός. Εἶναι «ἡ θεός μετά Θεόν, τά δευτερεῖα τῆς Τριάδος κατέχουσα».
Νά ἀναφερθῆ ἡ περίπτωση ἑνός ἁγιορείτου μοναχοῦ, τοῦ ἁγίου Σιλουανοῦ τοῦ Ἀθωνίτου, ὁ ὁποῖος γράφει γιά τήν Παναγία: «Ἡ ἀγάπη της ἦταν τέλεια. Ἀγαποῦσε ἄπειρα τόν Θεό καί Υἱό της, ἀλλά ἀγαποῦσε καί τόν λαό μέ μεγάλη ἀγάπη». «Καί αὐτή τήν Ἄχραντη Μητέρα Του ὁ Κύριος τήν ἔδωσε σέ μᾶς. Αὐτή εἶναι ἡ χαρά μας καί ἡ ἐλπίδα μας. Αὐτή εἶναι πνευματική μας Μητέρα, καί βρίσκεται κοντά μας κατά τή φύση ὡς ἄνθρωπος καί κάθε χριστιανική ψυχή ἑλκύεται πρός Αὐτήν μέ ἀγάπη».
Συνεπῶς, ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος δείχνει τό ὕψος τῆς ὀρθόδοξης ἀνθρωπολογίας, τό πῶς ὁ ἄνθρωπος γίνεται κατά Χάρη Θεός, ὑπερβαίνοντας τίς πέντε διαιρέσεις, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, δηλαδή τίς διαιρέσεις -ἀπό κάτω πρός τά ἄνω- μεταξύ ἄρρενος καί θήλεος, παραδείσου καί κόσμου, οὐρανοῦ καί γῆς, νοητῶν καί αἰσθητῶν, ἀκτίστου καί κτιστοῦ. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἀπό τίς ὑπάρχουσες διαιρέσεις μποροῦμε νά φθάσουμε στήν ὑπέρβασή τους μέ τήν ἄκτιστη Χάρη τοῦ Θεοῦ.
(Δημοσιεύθηκε στήν Ἐφημερίδα Καθημερινή, τήν Κυριακή 13 Αὐγούστου 2023)