Η συμβολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Κοινωνική ανάπτυξη των Βαλκανίων πριν και μετά την Αγία και Μεγαλη Σύνοδο

*ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

• [1] Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὴν ἐκδήλωσιν νεότητος “Μονή Λαζαριστῶν” (21/10/2013). – Σημειωτέον ὅτι ὅλοι οἱ λόγοι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου στούς ὁποίους γίνεται ἀναφορά βρίσκονται στόν ἱστότοπο http://www.ec-patr.org, ὅπου καί πρωτοδημοσιεύθηκαν, ἐκτός καί ἐάν ὑπάρχει διαφορετική παραπομπή.
• [2] Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τῷ Ἁγίῳ Πάσχᾳ 2018.
• [3] Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Ἔναρξιν τῶν Ἐργασιῶν τῆς Ἡμερίδος ἐπί τῇ 1700ῇ Ἐπετείῳ ἀπό τῆς Ἐκδόσεως τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων (17/05/2013).
• [4] Ἀντιφώνησις τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Δεξίωσιν ἐπί τῇ Πρώτῃ τοῦ Ἔτους (01/01/2013).
• [5] Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τό πρός Τιμήν Αὐτοῦ καί τῶν Ἐκπροσώπων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Δεῖπνον τοῦ Ἐξοχ. κ. Mikheil Saakashvili Προέδρου τῆς Δημοκρατίας τῆς Γεωργίας (10/01/2013).
• [6] Πρόποσις τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τό ὑπό τῶν Ἑλληνικῶν Ἀρχῶν τοῦ Μιλάνου Παρατεθέν Γεῦμα (15/05/2013).
• [7] Χαιρετισμός τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Ἔναρξιν τῶν Ἐργασιῶν τῆς Ἡμερίδος ἐπί τῇ 1700ῇ Ἐπετείῳ ἀπό τῆς Ἐκδόσεως τοῦ Διατάγματος τῶν Μεδιολάνων (17/05/2013).
• [8] Βασίλειος Σταυρίδης, «Ἡ Ἱεραποστολική δρᾶσις τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ἐπί τῇ βάσει τῶν ἀρχῶν τῶν Ἁγίων Κύριλλου καί Μεθόδιου εἰς τήν Εὐρώπην καί ἀλλαχοῦ», Θεολογία 56 (1985), 531-532.
• [9] Βλάσιος Φειδάς, «Το κήρυγμα της βυζαντινής ιεραποστολής και οι απόστολοι των Σλάβων Κωνσταντίνος (Κύριλλος) και Μεθόδιος», Eκκλησία 43 (1966), 491-498, ὅπου καί περισσότερα ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα.
• [10] Πρβλ. Δημήτριος Γόνης, «Ἱεραποστολικοί ἀγῶνες τῶν Ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου· ἡ ἀποτίμηση τῆς προσφορᾶς τους», Δίπτυχα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος – Ἔτος 2013, 24.
• [11] Γεννάδιος, μητρ. Ἰταλίας καί Μελίτης, Ὁ Οἰκουμενικός Θρόνος Κωνσταντινουπόλεως καί ἡ Ὀρθοδοξία εἰς τήν Νότιον Ἰταλίαν (πρός ἔκδοσιν).
• [12] Ἀντιφώνησις τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Ἐπίσημον Ὑποδοχήν Αὐτοῦ εἰς τήν Πλατεῖαν τοῦ Ἀγνώστου Στρατιώτου τῆς Πόλεως Ρεθύμνης (02/09/2012).
• [13] Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν ἀνακήρυξιν Αὐτοῦ εἰς ἐπίτιμον Διδάκτορα τοῦ Παντείου Πανεπιστημίου (21/09/2005).
• [14] Νικόλαος Ματσούκας, Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση καί δυτικός πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 48.
• [15] Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου εἰς τό Μέγαρον Μουσικῆς Ἀθηνῶν ἐπί τοῦ θέματος “Ἡ ἀποστολή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου τόν 21ον αἰῶνα” (19/10/2006)· Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Τελετήν Ἀναγορεύσεως Αὐτοῦ εἰς Ἐπίτιμον Διδάκτορα ὑπό τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ludwig Maximilian Μοναχοῦ (16/05/2014).
• [16] Σχετικά μέ τά ἀνωτέρω βλ. ἀναλυτικά Λόγος Συνόδου. Τά κείμενα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Κρήτη 2016. Εἰσαγωγή: Ἀρχιμ. Εὐάγγελος Ὑφαντίδης, Ἀθήνα 2017, σ. 15-19.
• [17] Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατά τήν Ἱερατικήν Σύναξιν τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Σισανίου καί Σιατίστης εἰς τόν Ἱ. Μητροπολιτικόν Ναόν Ἁγίου Δημητρίου Σιατίστης (26/10/2012).
• [18] Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις 2005.
• [19] Ἀντιφώνησις τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. κ. Βαρθολομαίου κατὰ τὴν δεξίωσιν ἐπὶ τῇ πρώτῃ τοῦ ἔτους (01/01/2011).
• [20] Ἡ ἀποστολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τόν σύγχρονον κόσμον [στό ἑξῆς: Ἀποστολή], § Γ5.
• [21] Ἀποστολή, § Β3.
• [22] Ἀποστολή, § Β2, ΣΤ1, ΣΤ7, ΣΤ8, ΣΤ10· Τό μυστήριον τοῦ γάμου καί τά κωλύματα αὐτοῦ, § Ι11· Ἐγκύκλιος τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, § 12.
• [23] Ὁμιλία τῆς Α. Θ. Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, κατά τήν τελετήν ἀνακηρύξεως αὐτοῦ εἰς Ἐπίτιμον Διδάκτορα τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (22/09/2009).
• [24] Λόγος Συνόδου. Τά κείμενα τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Κρήτη 2016. Εἰσαγωγή: Ἀρχιμ. Εὐάγγελος Ὑφαντίδης, Ἀθήνα 2017, σ. 28, 30.
• [25] Ὁ Μητροπολίτης τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας (ΟΕΟ) Ἐπιφάνιος: «Ποτέ δέν ἐπιθυμοῦσα νά ἀποκτήσω κάτι πού δέ μου ἀνῆκε», Συνέντευξη στήν Інна Ведернікова μεταφρασμένη στήν ἑλληνική γλῶσσα· https://www.pomisna.info/uk/(26/09/2019).
• [26] Μωυσής, μοναχός Ἁγιορείτης, «Μοναχισμός καί ἐκκοσμίκευση», Ἀναλόγιον 4 (Κοζάνη 2003) 27.
• [27] Πρβλ. Γεώργιος Μαντζαρίδης, Χριστιανική ἠθική, Θεσσαλονίκη 1983, σ. 25.
• [28] Εὐάγγελος Ὑφαντίδης, «Ἡ Πατριαρχική καί Συνοδική Ἐγκύκλιος ἐπί τῇ Συγκλήσει τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», Ἀπό καρδίας. Μνήμη Δημητρίου Χ. Πάντου, ἐπιμ. Πάνος Σοφούλης, Μαρία Λίτινα, Χαρ. Καρανάσιος, [Ἑλληνική Ἐπιτροπή Σπουδῶν ΝΑ Εὐρώπης], Ἀθήνα 2016, σ. 458-459.
• [29] Πρβλ. Χριστόδουλος, μητρ. Δημητριάδος καί Ἁλμυροῦ [Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν], «Ἡ Ὀρθοδοξία καί ἡ νέα τάξη», ἐφ. Τό Βῆμα (24/11/2008)· https://www.tovima.gr.
• [30] Τό 1856 ἱδρύθηκε ἡ «Ρωσική Ἀτμοπλοϊκή καί Ἑμπορική Ἑταιρεία», μέ σκοπό τήν προβολή τῶν ρωσικῶν συμφερόντων στά Βαλκάνια καί τή Χριστιανική Ἀνατολή, τό δέ 1882 ἱδρύθηκε ἡ «Αὐτοκρατορική Ὀρθόδοξη Παλαιστίνεια Ἑταιρεία», μέ τόν ἴδιο σκοπό καί στίς ἴδιες περιοχές. Ἡ Ρωσία εἴχε συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο προκειμένου, μέσῳ τοῦ Ἅγίου Ὄρους, νά ἑδραιώσει τήν παρουσία της στά Βαλκάνια καί τήν εὐρύτερη Ἀνατολική Μεσόγειο. Ἀμφότερα, φυσικά, ἀνήκουν στό εὐρύτερο δόγμα τοῦ πανσλαβισμοῦ, μία ἐθνικιστική ἰδεολογία καί θεωρία, ἡ ὁποία εἶχε ὡς «πνευματικό πατέρα» της τόν Ρωμαιοκαθολικό Κροάτη ἱεραπόστολο Juraj Krizanic (1618-1683) καί ἔφτασε στήν κορύφωσή της στά τέλη τοῦ 19^ου αἰώνα, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ἡ Ρωσία θά ἀναλάμβανε μεσσιανικά τήν ἡγεσία τοῦ σλαβικοῦ κόσμου, ἀνεξαρτήτως δόγματος, θά κυριαρχοῦσε δέ στόν ὀρθόδοξο κόσμο τῆς Ἀνατολῆς, κυρίως στό Ἅγιον Ὄρος καί τούς Ἁγίους Τόπους. Βλ. σχετικά τήν ἐνδιαφέρουσα μελέτη τοῦ διπλωμάτη κ. Ἰωάννη Βικελίδη, Τό πολιτικό, διπλωματικό καί θρησκευτικό ἐνδιαφέρον τῆς Ρωσίας γιά τό Ἅγιο Ὄρος ἀπό τό 1856 ἕως τό 1917, Θεσσαλονίκη 2018, σ. 37-39, 112-113 (διαθέσιμη ψηφιακά καί στό διαδίκτυο: https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/22354/1/Vikelidis%20Ioannis%20Msc%202018.pdf).
• [31] Στίς ἀρχές τοῦ 1946 τό Πατριαρχεῖο Μόσχας συνέστησε ὡς οὐσιαστικό παράρτημα τῆς KGB τό «Συνοδικό Τμῆμα Ἐξωτερικῶν Ἐκκλησιαστικῶν Ὑποθέσεων», γιά νά ἐκφράζει καί νά παρεμβαίνει στά διορθόδοξα ζητήματα, τοῦ ὁποίου σήμερα πρόεδρος εἶναι ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Βολοκολάμσκ κ. Ἱλαρίων.
• [32] Giovanni Codevilla, Lo Zar e il Patriarca. I rapporti tra trono e altare in Russia delle origini ai giorni nostri, Μιλάνο 2008, σ. 98 κ.ἐξ.
• [33] Βλ. τό ἄρθρο Jeffrey Mankoff, A Syrian Sleight of Hand. To Deescalate in Donbass, Putin Moves to the Mediterranean, https://www.foreignaffairs.com (13/10/2015), στό ὁποῖο περιγράφεται πῶς ἡ Ἀνατολική Μεσόγειος ἔχει γίνει στόχος τῶν γεωπολιτικῶν καί γεωστρατηγικῶν φιλοδοξιῶν τῆς Ρωσίας. Τό 2007 ἱδρύθηκε ἀπό τόν Βλ. Πούτιν τό «Ἵδρυμα Ρωσικός Κόσμος», τοῦ ὁποίου οἱ γεωπολιτικοί σκοποί στηρίζονται ἀπό τόν ἴδιο τόν Μακ. Πατριάρχη Ρωσίας κ. Κύριλλο. Βλ. ἐνδεικτικά: Συμεών Σολταρίδης, «Ρωσική εισπήδηση»! https://www.enetpress.gr (19/10/2018).
• [34] Ἰωάννης Κονιδάρης, «Τί σημαίνει ἡ Αὐτοκεφαλία στήν Οὐκρανία», ἐφ. Τό Βῆμα (13/01/2019)· https://www.tovima.gr.
• [35] Ἀριστείδης Πανώτης, Ἡ ἀνασύσταση τοῦ Πατριαρχείου τῆς Μόσχας τό 1918 καί ἡ μετάλλαξη τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ προορισμοῦ του τό 1943· http://fanarion.blogspot.com (19/08/2019).
• [36] Μ. Πάλμερ: Ἀβεβαιότητα καί ταραχές ἐπιθυμεῖ ἡ Ρωσία στά Δυτικά Βαλκάνια, ΑΠΕ-ΜΠΕ· https://www.amna.gr (10/09/2019).
• [37] Βλ. ἐνδεικτικά: Πῶς τό Πατριαρχεῖο Μόσχας καταπατᾶ τούς Ἐκκλησιαστικούς Κανόνες καί ὑπονομεύει τήν Ὀρθόδοξη Ἑνότητα στήν Κορέα. Συνέντευξη τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Κορέας & Ἐξάρχου Ἰαπωνίας κ. Ἀμβροσίου· http://www.orthodoxkorea.org (17/04/2019) καί Σεραφείμ, μητρ. Ζιμπάμπουε, Ποῦ μπορεῖ νά ὁδηγήσει ἡ ἀπουσία διαλόγου γιά τή λύση τοῦ Οὐκρανικοῦ ζητήματος!· https://www.tovima.gr (03/10/2019).
• [38] Βλ. ἐνδεικτικά τά δημοσιεύματα: Ρωσο-Σερβική συνεργασία γιά τόν ναό τοῦ Ἁγίου Σάββα Βελιγραδίου· https://orthodoxia.info (23/02/2018), Δωρεά 5 ἐκατ. ἀπό τόν Πούτιν σέ ὀρθόδοξο ναό τῆς Σερβίας· https://cerkvarium.org (18/01/2019) καί Ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας στό ethnos.gr: Δέν ἔχουµε τήν πολυτέλεια νά εἴµαστε διχασµένοι· https://www.ethnos.gr (15/06/2019).
• [39] Βλ. ἐνδεικτικά: Ὁ Ψυχρός Πόλεμος τῆς Ὀρθοδοξίας – Τί χωρίζει Μόσχα καί Κωνσταντινούπολη· https://www.iefimerida.gr (16/06/2016).
• [40] Βλ. ἐνδεικτικά: Μεσσηνίας: Δέν ὑποχωροῦμε ἀπέναντι σέ παρακρατικές μεθοδεύσεις· σκληρή ἀπάντηση στίς ρωσικές πιέσεις γιά τό Οὐκρανικό. Συνέντευξη στόν Ἀνδρέα Λουδάρο· https://orthodoxia.info (13/10/2019), καί Ἀντώνης Τριανταφύλλου, Οὐκρανικό: Μετά τήν ἑλλαδική, ποιά Ἐκκλησία;· https://orthodoxia.info (15/10/2019).
• [41] Ὁ ἀσκός τοῦ Αἰόλου τῆς σύγχρονης, χωρίς ἀναστολές, σλαβικῆς προπαγάνδας ἐναντίον τῆς Μ.τ.Χ.Ε. ἄνοιξε στή Ραβέννα, κατά τή διάρκεια τῶν ἐργασιῶν τῆς Διεθνοῦς Μικτῆς Ἐπιτροπῆς ἐπί τοῦ Θεολογικοῦ Διαλόγου μεταξύ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καί Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας (8-14/10/2007), ὅταν ἡ ἀντιπροσωπεία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας ἀπέσχε ἀπό τίς ἐργασίες τῆς ὁλομέλειας τῆς διμεροῦς Ἐπιτροπῆς. Πρβλ. Ἐλπιδοφόρος, μητρ. Προύσης [νῦν Ἀρχιεπ. Ἀμερικῆς], Primus sine paribus: Ἁπάντησις εἰς τὸ περὶ πρωτείου κείμενον τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας· https://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=en&id=1843&tla=gr (12/02/2014).
• [42] Βλ. ἐνδεικτικά: Δήλωση τοῦ Διευθυντή τοῦ Γραφείου Τύπου καί Ἐπικοινωνίας γιά προσβλητικές δηλώσεις ἐναντίον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου· http://www.ec-patr.org (14/07/2019).
• [43] Θεόδωρος Καλμοῦκος, Ἀνάλυση: Νά σταματήσουν τά ἀνίερα παιγνίδια· https://www.ekirikas.com.
• [44] Μανώλης Βαρβούνης, Συνισταμένες καί συνέπειες τοῦ Οὐκρανικοῦ ζητήματος· https://fanarion.blogspot.com (05/10/2019).
• [45] Ἀνακοινωθέν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας μέ ἀφορμή τήν ἐπιβουλή τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως κατά τοῦ κανονικοῦ ἐδάφους τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας· https://mospat.ru (15/10/2018) καί Δήλωση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας· https://mospat.ru (17/10/2019).
• [46] Λόγος Συνόδου…, ὅ.π., σ. 33-34.
• [47] Πρβλ. La radice dello scisma: un pensiero mondano nella Chiesa, Intervista di S. S. il Patriarca Ecumenico Bartolomeo a Gianni Valente, “30 giorni” 2004· http://www.30giorni.it (14/10/2019).
• [48] Sergei Chapnin, Russian orthodox clergy support justice and respect for the law· https://publicorthodoxy.org (14/10/2019).
• [49] Πρβλ. Κοντάκιον Κυριακῆς τοῦ Ἀσώτου.
• [50] Πατριαρχική Ἀπόδειξις ἐπί τοῖς Χριστουγέννοις 2017.