Η 19η Νοεμβρίου είναι, σύμφωνα με το εορτολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αφιερωμένη στη μνήμη, μεταξύ άλλων, του προφήτη Οβδιού ή Αβδιού, το όνομα του οποίου σημαίνει “Δούλος του Κυρίου”. Με το όνομα του προφήτη επιγράφεται -τόσο στη χριστιανική Βίβλο (Ὀβδιού) όσο και στην ιουδαϊκή (Οβαδιά)- το μικρότερο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, που περιλαμβάνει 21 μόνο στίχους. Στον κανόνα της ιουδαϊκής Βίβλου το βιβλίο κατέχει την τέταρτη θέση στην ομάδα των προφητικών έργων που είναι γνωστή ως “Δωδεκαπρόφητον”, ενώ στις εκδόσεις του Ο´ την πέμπτη θέση της ίδιας ομάδας. Συγκεκριμένα, στον ιουδαϊκό κανόνα το έργο έπεται του βιβλίου του Αμώς, προφανώς επειδή το όραμα του Οβδιού κατά της Εδώμ, που αποτελεί κεντρικό θέμα του βιβλίου του, θεωρήθηκε ως εκπλήρωση και ανάπτυξη της προφητείας του Αμω 9:11-12, ενώ στις εκδόσεις του Ο΄ τα πέντε πρώτα βιβλία του Δωδεκαπρόφητου κατατάσσονται με βάση την έκτασή τους.
Αν και στο βιβλίο δεν περιέχονται βιογραφικά στοιχεία για τον προφήτη, δεν θα πρέπει αυτός να ταυτίζεται με τον «Ἀβδιοὺ τὸν οἰκονόμον» του βασιλιά Αχαάβ (871 – 852 π.Χ.) που αναφέρεται στο 3Βα 18:3-16, παρ᾽ όλο που η ιουδαϊκή παράδοση ταυτίζει τα δύο πρόσωπα. Η παράδοση αυτή θεωρεί ότι οι εμπειρίες και οι πράξεις του πιστού υπηρέτη κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αχαάβ (να σώσει εκατό προφήτες του Κυρίου κατά τον διωγμό της Ιεζάβελ κρύβοντάς τους σε δύο σπηλιές και προμηθεύοντας τους τροφή) του έδωσαν την πνευματική διορατικότητα και την πεποίθηση να γίνει αργότερα προφήτης. Όμως, ενώ ο Αχαάβ βασιλεύει στον Ισραήλ κατά την περίοδο 871 – 852 π.Χ., το φραστικό της προφητείας κατά της Εδώμ που περιέχεται στο βιβλίο του Οβδιού επιτρέπει την υπόθεση ότι το έργο προέρχεται από τη μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους (586 π.Χ.) περίοδο, τρεις αιώνες μετά τη βασιλεία του Αχαάβ. Άλλωστε, αν ο Αβδιού του 3Βα 18:3-16 δρούσε και ως προφήτης (κάτι που δεν αναφέρεται στην Αγία Γραφή) φαίνεται μάλλον απίθανο ότι θα προφήτευε κατά της Εδώμ και θα μιλούσε για την Ιερουσαλήμ και όχι για το κακό που συνέβαινε στην πατρίδα του, τη Σαμάρεια.
Αφορμή για την προφητεία του Οβδιού φαίνεται πως αποτέλεσε η εχθρική συμπεριφορά των Εδωμιτών προς τους Ιουδαίους κατά την περίοδο της κατάληψης του βασιλείου του Ιούδα από τους Βαβυλώνιους. Οι Εδωμίτες (ή Ιδουμαίοι) ήταν, σύμφωνα με τη βιβλική παράδοση, απόγονοι του Ησαύ, γιου του Ισαάκ και αδελφού του Ιακώβ (Γεν 25:19-26· 36:1,6-8). Η περιοχή εγκατάστασής τους, η Εδώμ ή Ιδουμαία, ήταν νότια της Νεκράς Θάλασσας και ανατολικά της ερήμου Αραβά. Αν και συγγενική προς τους Ιουδαίους φυλή, οι Ιδουμαίοι πανηγύρισαν την κατάκτηση της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους, λεηλάτησαν ιουδαϊκά χωριά και παρέδωσαν Ιουδαίους πρόσφυγες στους Βαβυλώνιους. Ο προφήτης εξαγγέλλει ότι αναμένει τους Εδωμίτες η ίδια τύχη με τους κατοίκους του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ, εναντίον των οποίων συνέπραξαν με τους Βαβυλώνιους:
«Εξαιτίας της σφαγής και της ασέβειας που έδειξες στον αδελφό σου τον Ιακώβ· ντροπή θα σε σκεπάσει και θα εξαφανιστείς για πάντα … Γιατί η μέρα πλησιάζει που ο Κύριος θα κρίνει όλους του λαούς, και όπως εσύ φέρθηκες, έτσι θα σου φερθούν, και όσα έκανες εσύ θα πέσουν στο κεφάλι σου.» (στχ 10 και 15).
Το ύφος της προφητείας εξηγείται αν ληφθούν υπόψη τα αισθήματα πικρίας και αγανάκτησης που γέννησε στον λαό του Ιούδα η συμπεριφορά των Εδωμιτών, τα οποία μαρτυρούνται και σε άλλα βιβλικά κείμενα (Ιεζ 25:12-14· 35:1-15· Ψαλ 136:7). Ο προφήτης παρηγορεί τους ηττημένους και απελπισμένους συμπατριώτες του, προαναγγέλλοντάς τους την παραδειγματική τιμωρία της Εδώμ (στχ 1-15) και εξαγγέλλοντας την αποκατάσταση της Ιερουσαλήμ (στχ 16-21).
Η εξαγγελία του προφήτη Οβδιού κατά της Εδώμ αρχίζει με έναν λόγο του Θεού που καταγγέλλει την υπερηφάνεια των κατοίκων της:
2«Δείτε πόσο ασήμαντους σας έκανα ανάμεσα στους λαούς·
είστε εντελώς περιφρονημένοι.
3Σας παραπλάνησε η υπεροψία σας,
επειδή εγκατασταθήκατε σε σκαλισμένους βράχους,
κι έχοντας στα ψηλά τις κατοικίες σας,
σκέφτεστε: “Ποιος θα μας ρίξει κάτω στη γη;”
4Αλλά ακόμα κι αν πετάξετε ψηλά σαν αετοί,
κι αν φτιάξετε τη φωλιά σας ανάμεσα στ᾽ αστέρια,
από εκεί πάνω θα σας ρίξω κάτω εγώ», λέει ο Κύριος.
Απευθυνόμενος ο Θεός προς τους Εδωμίτες, μιλάει σε τετελεσμένο χρόνο για κάτι που πρόκειται να συμβεί στο μέλλον. Η εξαγγελλόμενη από τον Θεό κρίση είναι τόσο βέβαιη που περιγράφεται σαν ένα συμβάν του παρελθόντος. Η Εδώμ θα μετατραπεί σε μια εντελώς ασήμαντη και περιφρονημένη χώρα. Ο πλούτος και η ευημερία της Εδώμ οφείλονταν στον έλεγχο του δρόμου των εμπορικών καραβανιών, της περίφημης “Βασιλικής Λεωφόρου”, που διέσχιζε τις ανατολικά του ποταμού Ιορδάνη περιοχές από τον Κόλπο της Άκαμπα ώς τη Μεσοποταμία. Περίφημα ήταν επίσης και τα ορυχεία χαλκού και σιδήρου της χώρας που προμήθευαν με χαλκό την Αίγυπτο από τον ιδ´ ώς τον ιβ´ π.Χ. αιώνα. Μετά την ίδρυση των ισραηλιτικών βασιλείων οι σχέσεις μεταξύ των δύο λαών ήταν γενικά εχθρικές, αλλά η Εδώμ γνώρισε μια νέα περίοδο ανάπτυξης όταν περιήλθε υπό τον έλεγχο των Ασσύριων (734 π.Χ.). Η οχυρή θέση της χώρας με τα ψηλά βουνά (πάνω από 1500 μέτρα) και το βραχώδες έδαφος προσέδιδε στους κατοίκους της ένα επιπλέον αίσθημα ασφάλειας που αποτυπώνεται στη φράση που τους αποδίδει ο προφήτης Οβδιού «Ποιος θα μας ρίξει κάτω στη γη;» (στχ 3). Η πρωτεύουσα της Εδώμ, η Πέτρα, 80 περίπου χιλιόμετρα νότια της Νεκράς Θάλασσας, ήταν μια πόλη κυριολεκτικά σκαλισμένη στα βράχια, που υψώνονταν 305 μέτρα πάνω από την γύρω περιοχή. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή των Εδωμιτών στην παραπάνω προφητεία ως ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν «σε σκαλισμένους βράχους» (στχ 3), ενώ ο Έλληνας ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης (α´ π.Χ. αι.) σημειώνει ότι οι Εδωμίτες αποθήκευαν τα πλούτη τους σε θησαυροφυλάκια σκαμμένα στους βράχους.
Απέναντι σ᾽ αυτούς τους ανθρώπους που νιώθουν ισχυροί για τον πλούτο τους και ασφαλείς για τις οχυρές τους θέσεις απευθύνεται ο Θεός με το στόμα του προφήτη προειδοποιώντας τους ότι όλα αυτά στα οποία στηρίζονται τους έχουν παραπλανήσει. Στο ερώτημα των Εδωμιτών «Ποιος θα μας ρίξει κάτω στη γη;» απαντά ο ίδιος ο Θεός χρησιμοποιώντας μια εικόνα, γνωστή και από άλλα βιβλικά χωρία (Αρι 24:21· Αββ 2:9), που δείχνει παραστατικά το πόσο εύκολα μπορούν να ανατραπούν καταστάσεις που φαίνονται ακλόνητες: «ακόμα κι αν πετάξετε ψηλά σαν αετοί, κι αν φτιάξετε τη φωλιά σας ανάμεσα στ᾽ αστέρια, από εκεί πάνω θα σας ρίξω κάτω εγώ». (στχ 4)
Το πώς θα πραγματοποιηθεί αυτό περιγράφεται λίγους στίχους παρακάτω: «Ώς και στα σύνορά σου σ᾽ έδιωξαν
όλοι όσοι ήταν σύμμαχοί σου,
σου εναντιώθηκαν·
τη δύναμή τους εναντίον σου έδειξαν άνδρες ειρηνικοί απέναντί σου,
σου έστησαν ενέδρα,
λογική δεν υπάρχει σ᾽ αυτούς». (στχ 7)
Και πάλι το βέβαιο της επερχόμενης καταστροφής περιγράφεται σε χρόνο τετελεσμένο. Σύμφωνα με το Χρονικό του Ναβονίδη, του τελευταίου Βαβυλώνιου ηγεμόνα (556 – 539 π.Χ.),ένα κείμενο γραμμένο στα ακκαδικά που σήμερα φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο, η Εδώμ υποτάχτηκε στους Βαβυλώνιους το 553 π.Χ. Έτσι, οι πρώην σύμμαχοί της, («ἄνδρες τῆς διαθήκης σου», «ἄνδρες εἰρηνικοί σου», κατά τη διατύπωση του πρωτοτύπου) έγιναν κατακτητές. Η ιστορία της Εδώμ από την περίοδο αυτή και μετά είναι μια ιστορία πτώσης και υποταγής σε διάφορους λαούς.
Η προφητεία του Οβδιού έχει στόχο να εμψυχώσει τους υποταγμένους και εξουθενωμένους Ιουδαίους της εποχής του, ως λόγος όμως του Θεού εξακολουθεί να διατηρεί την επικαιρότητά της μέχρι σήμερα. Και σήμερα, όπως και τότε, υπάρχουν λαοί που νιώθουν δυνατοί εξαιτίας του πλούτου τους και ασφαλείς εξαιτίας των όπλων τους. Κι ακόμα χειρότερα, υπάρχουν και σήμερα άνθρωποι που νιώθουν ανώτεροι από άλλους ανθρώπους. Σε όλους αυτούς απευθύνεται ο σκληρός προφητικός λόγος σήμερα: «Σας παραπλάνησε η υπεροψία σας» (στχ 3), που επιβεβαιώνει το ρητό του Παροιμιαστή:
Η υπερηφάνεια προηγείται της καταστροφής·
και η κακεντρέχεια της πτώσης.
Καλύτερος ο πράος με την ταπείνωσή του
παρά όποιος τα λάφυρα μοιράζει με τους αναιδείς (16:18-19).
Ο καθηγητής Μιλτιάδης Κωνσταντίνου είναι, Άρχων Διδάσκαλος του Ευαγγελίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας. Έχει διατελέσει Κοσμήτωρ της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Γεννήθηκε στην Κοζάνη το 1952. Διδάσκει Παλαιά Διαθήκη και Βιβλική Εβραϊκή Γλώσσα.