Για πολλά παιδιά, η λέξη «νηστεία» ακούγεται σαν περιορισμός. Κι όμως, στην πραγματικότητα μπορεί να γίνει ένα δώρο: μια πορεία προς την ελευθερία, την αγάπη και την αυτογνωσία. Μέσα στον θόρυβο και την υπερβολή του σημερινού κόσμου, η νηστεία προσφέρει ήσυχες στιγμές όπου η ψυχή και το σώμα μαθαίνουν να λένε «φτάνει» και να βρίσκουν χαρά στο απλό. Στις γραμμές που ακολουθούν, θεολογία, παιδαγωγική και ψυχολογία ενώνονται για να δείξουν πώς αυτή η άσκηση νηστείας μπορεί να γίνει φως και δύναμη στην παιδική ζωή.
Διανύουμε την περίοδο της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου. Ο σκοπός της νηστείας δεν είναι μόνο η αποχή από συγκεκριμμένες τροφές, αλλά και η πνευματική προετοιμασία για την εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου. Κάθε νηστεία έχει σκοπό να προετοιμάσει τους χριστιανούς για ένα σημαντικό γεγονός. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, για παράδειγμα, προετοιμάζει τους Χριστιανούς για τη μεγαλύτερη εορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα.
Ο Μητροπολίτης Χαλκίδος Χρυσόστομος μας λέει σχετικά:
«Η νηστεία είναι Θεοδίδακτη και απαραίτητη. Συντελεί δε στην προεόρτιο κάθαρση. Ωστόσο, δεν είναι αυτοσκοπός και είναι παντελώς ανώφελος η απλή και μόνη αποχή των βρωμάτων. Συνοδός της δε είναι η προσευχή». (Βήμα Ορθοδοξίας)
Ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Φιλόθεος μας προτρέπει:
«Εάν δεν μπορούμε να τηρήσουμε άλλες αυστηρές νηστείες, ας επιλέξουμε τουλάχιστον να νηστέψουμε από την κατάκριση – την κακή γλώσσα και τον διαρκή σχολιασμό των άλλων». (Evia Online)
Αγαπητοί γονείς,
Συχνά αναρωτιέστε αν είναι ασφαλές και ωφέλιμο να νηστεύουν τα παιδιά σας. Στις βιωματικές ομάδες Συμβουλευτικής Γονέων, που λειτουργούμε εδώ και περισσότερα από τριάντα χρόνια, ακούμε συχνά ερωτήματα όπως:
- Μπορεί το παιδί μου να νηστεύει με ασφάλεια και χωρίς να στερείται;
- Μπορεί η νηστεία να γίνει ασπίδα απέναντι στην υπερβολή, στους εθισμούς και στη βία;
Η απάντηση ίσως σας εκπλήξει: η νηστεία είναι μια ήρεμη επανάσταση, ένα μονοπάτι ελευθερίας, ενσυναίσθησης και συνειδητότητας. Οι έρευνες της παιδαγωγικής και της ψυχολογίας επιβεβαιώνουν την αξία της αρετής της νηστείας που προτείνει η Θεολογία.
Η νηστεία ως τρόπος ζωής
Στη σύγχρονη εποχή, που κυριαρχείται από υπερκατανάλωση, βία και εθισμούς, η νηστεία δεν είναι απλώς μια θρησκευτική πρακτική. Είναι ένας τρόπος ζωής με βαθύ παιδαγωγικό, ψυχολογικό και θεολογικό νόημα. Το ερώτημα, λοιπόν, δεν είναι αν πρέπει τα παιδιά να νηστεύουν, αλλά πώς μπορεί η νηστεία να γίνει γι’ αυτά γέφυρα εσωτερικής καλλιέργειας και θωράκισης απέναντι στις προκλήσεις του κόσμου.
Θεολογική, Παιδαγωγική και Ψυχολογική διάσταση
Η Ορθόδοξη Παράδοση βλέπει τη νηστεία ως πρόσκληση ελευθερίας, προσφοράς και αγάπης. Ο Προφήτης Ησαΐας (κεφ. 58) γράφει: «Να σπας τα δεσμά του ζυγού, να δίνεις το ψωμί σου στον πεινασμένο».
Οι Πατέρες της Εκκλησίας περιγράφουν τη νηστεία ως οδό καθαρότητας και φωτισμού του νου. Ο Μέγας Βασίλειος τη χαρακτηρίζει «στολή σωφροσύνης», ενώ ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος τονίζει ότι είναι τρόπος απομάκρυνσης από κάθε κακό.
Μελέτη του Πανεπιστημίου Κρήτης και της Γ΄ Παιδιατρικής Κλινικής του ΑΠΘ έδειξε ότι η νηστεία για παιδιά 5–15,5 ετών δεν επηρεάζει την ανάπτυξή τους, μειώνει το δείκτη μάζας σώματος και ενισχύει την υγιή διατροφική συμπεριφορά. Οι παιδοδιατροφολόγοι συμφωνούν: η μεσογειακή νηστίσιμη διατροφή είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, βιταμίνες και αντιοξειδωτικά, ενώ προσφέρει πρωτεΐνες, σίδηρο και ασβέστιο από φυτικές πηγές.
Νηστεία και Ψυχική Ανθεκτικότητα
Η νηστεία βοηθά το παιδί να αναπτύξει εγκράτεια, πειθαρχία και συναισθηματική ωριμότητα. Ο Walter Mischel, με το περίφημο marshmallow test, απέδειξε ότι η ικανότητα αυτορρύθμισης συνδέεται με μεγαλύτερη ψυχική ισορροπία και λιγότερες εθιστικές συμπεριφορές στην ενήλικη ζωή.
Ο Carl Jung σημειώνει: «Ο άνθρωπος γίνεται φωτεινός όταν συνειδητοποιεί το σκοτάδι του». Η νηστεία βοηθά τα παιδιά να αναγνωρίσουν τα συναισθήματά τους, να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και να καλλιεργήσουν ενσυναίσθηση.
Ο Viktor Frankl μας θυμίζει: «Ο άνθρωπος αντέχει τα πάντα, αρκεί να έχει νόημα αυτό που θα κάνει». Η νηστεία προσφέρει αυτό το νόημα.
Η οικογένεια ως σχολείο νηστείας
Ο Janusz Korczak λέει: «Το παιδί δεν είναι ο αυριανός άνθρωπος – είναι άνθρωπος ήδη από σήμερα».Οι γονείς διδάσκουν τη νηστεία όχι μόνο με κανόνες, αλλά με το παράδειγμά τους: με τη σιωπή, τη χαρά, την ευγένεια, την προσευχή.Η νηστεία για το παιδί μπορεί να σημαίνει: λιγότερη οθόνη και περισσότερη ηρεμία· λιγότερα παράπονα και περισσότερη ευγνωμοσύνη· λιγότερη απαίτηση και περισσότερη προσφορά.
Συμπέρασμα
Η παιδική νηστεία δεν είναι περιορισμός, είναι ελευθερία. Είναι η άσκηση της ψυχής και του σώματος στο σεβασμό, στη συνειδητότητα και στην αγάπη. Δεν είναι επιβολή – είναι πρόσκληση.Ας δώσουμε στα παιδιά μας την ευκαιρία να γνωρίσουν τη νηστεία όχι ως φόβο ή καθήκον, αλλά ως πορεία προς την αγάπη, την αυτογνωσία και το Θεό. Τότε, στην κορυφή αυτής της σιωπηλής εσωτερικής διαδρομής, ίσως τα συναντήσει το γλυκό βλέμμα της Παναγίας — της Μητέρας της εγκράτειας, της σιωπής και της ελευθερίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία:
- Αγία Γραφή, Παλαιά Διαθήκη, Προφήτης Ησαΐας, κεφ. 58
- Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, Λόγοι Ασκητικοί
- Μέγας Βασίλειος, Περί Νηστείας
- Carl G. Jung, Ο σύγχρονος άνθρωπος και η αναζήτηση της ψυχής του, εκδ. Ιάμβλιχος
- Viktor Frankl, Το Νόημα της Ζωής, εκδ. Δίοδος
- Janusz Korczak, Το δικαίωμα του παιδιού στο σεβασμό, UNESCO
- Walter Mischel, Το Τεστ του Ζαχαρωτού, εκδ. Κάτοπτρο
- Χρήστος Γιανναράς, Η ελευθερία του ήθους, εκδ. Δόμος
- Αθανάσιος Γκότοβος, Κοινωνιολογία της αγωγής
- Σταύρος Γιαγκάζογλου (επιμ.), Θεολογία και επιστήμες της αγωγής, εκδ. Αρμός
- Μελέτη Πανεπιστημίου Κρήτης – Γ’ Παιδιατρική Κλινική ΑΠΘ
- Παπαδάκη Α., Μαυρικάκη Ε., Χουρδάκης Μ. (2020). Νηστεία και Παιδιά: Επισκόπηση των Επιπτώσεων της Θρησκευτικής Νηστείας στην Ανάπτυξη και την Υγεία. Επιθεώρηση Παιδιατρικής Διατροφής, 7(2), 88–96.