Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας μάς θυμίζει ότι η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι αόρατη πολυτέλεια, αλλά ο πυρήνας της ύπαρξής του. Πίσω από κάθε στατιστική, πίσω από κάθε αριθμό περιστατικών κατάθλιψης ή άγχους, κρύβεται ένας άνθρωπος που πονά, που ζητά νόημα και που αγωνίζεται να βρει λόγο ύπαρξης μέσα σε έναν κόσμο που συχνά τον συνθλίβει.
Η ψυχική υγεία της εποχής μας απειλείται όχι μόνο από προσωπικές αδυναμίες ή κληρονομικούς παράγοντες, αλλά και από ένα κοινωνικό περιβάλλον που καταρρέει ηθικά και πνευματικά. Η παρατεταμένη οικονομική κρίση, η ανεργία, η κοινωνική αδικία, η αβεβαιότητα και η διάλυση των σχέσεων δημιουργούν ένα πλέγμα πιέσεων που φθείρει βαθιά τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.
Κι όμως, οι κυβερνήσεις και οι κοινωνίες μας εξακολουθούν να μιλούν για «προστασία της ψυχικής υγείας» την ίδια στιγμή που επιβάλλουν συνθήκες εργασίας εξουθενωτικές, που στερούν από τον άνθρωπο τον χρόνο, την ανάπαυση, τη χαρά της δημιουργίας και της σχέσης. Είναι, πράγματι, υποκριτικό να μιλά κανείς για ψυχική ισορροπία, όταν οι ίδιες οι κοινωνικές δομές γεννούν εξάντληση και απόγνωση.
Η Ορθόδοξη Παράδοση, με τη βαθιά ανθρωπογνωσία της, μας υπενθυμίζει ότι ο άνθρωπος είναι ενιαία ψυχοσωματική ύπαρξη, πλασμένος «κατ’ εἰκόνα Θεοῦ». Δεν υπάρχει ψυχή υγιής χωρίς σώμα που αναπαύεται, ούτε σώμα υγιές χωρίς ψυχή ειρηνευμένη. Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος μάς προτρέπει: «Μη παραβλέπωμεν την ψυχήν, ην ἡμῖν ὁ Θεὸς ἐνεφύσησε· τοῦτο γάρ ἐστι τὸ θεῖον ἐν ἡμῖν.».
Η ψυχή, λοιπόν, δεν είναι αφηρημένη έννοια· είναι ο ίδιος ο άνθρωπος στην ολότητά του. Όταν οι κοινωνικές επιλογές παραβλέπουν την αξία του προσώπου, όταν η εργασία μετατρέπεται σε μέσο εκμετάλλευσης και η φτώχεια σε καθεστώς, τότε η ψυχική νόσος δεν είναι απλώς ατομικό πρόβλημα, αλλά κοινωνικό σύμπτωμα.
Η ψυχική υγεία της εποχής μας απειλείται όχι μόνο από προσωπικές αδυναμίες ή κληρονομικούς παράγοντες, αλλά και από ένα κοινωνικό περιβάλλον που καταρρέει ηθικά και πνευματικά.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος σημειώνει εύστοχα: «Ουδέν ούτως διασαλεύει την ψυχήν ως το αδικείν.» Τίποτε δεν ταράζει τόσο την ψυχή, όσο η αδικία – είτε βιώνεται είτε συντελείται. Και πραγματικά, πώς να είναι γαλήνια η ψυχή σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η αδικία, η περιφρόνηση του αδυνάτου και η εμπορευματοποίηση των πάντων;
Η Εκκλησία καλείται να μην σταθεί απλώς ως θεσμός παρηγορίας, αλλά ως χώρος θεραπείας και αναγέννησης. Στην ενορία, στο πρόσωπο του πνευματικού, στις σχέσεις των πιστών, μπορεί να αναδειχθεί η αυθεντική φροντίδα για τον άνθρωπο — μια φροντίδα που δεν προσφέρει μόνο λόγια, αλλά παρουσία, ακρόαση, συνοδοιπορία.
Η ψυχή θεραπεύεται όταν νιώσει ότι δεν είναι μόνη.
Ο όσιος Σωφρόνιος του Έσσεξ έγραφε: «Η ψυχή θεραπεύεται όταν γνωρίσει ότι αγαπιέται άνευ όρων από τον Θεό.» Αυτό είναι ίσως το πιο βαθύ φάρμακο: η εμπειρία μιας αγάπης που δεν υπολογίζει την αποτυχία, που δεν αποσύρεται στην αδυναμία, αλλά μεταμορφώνει τον πόνο σε ελπίδα.
Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας μάς θυμίζει ότι η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι αόρατη πολυτέλεια, αλλά ο πυρήνας της ύπαρξής του.
Η ψυχική υγεία, λοιπόν, δεν είναι απλώς ιατρική έννοια. Είναι πνευματικός αγώνας, κοινωνική ευθύνη και θεολογική μαρτυρία. Γιατί, όπως μας θυμίζει ο Προφήτης Ησαΐας: «ἔσται γὰρ ἔργον τῆς δικαιοσύνης εἰρήνη» (Ησ. 32,17). Μόνο εκεί όπου υπάρχει δικαιοσύνη, μπορεί να υπάρξει και ειρήνη – και μέσα σε αυτήν την ειρήνη, η ψυχή του ανθρώπου βρίσκει την αληθινή της ίαση.
Αν πράγματι ενδιαφερόμαστε για την ψυχική υγεία των ανθρώπων, οφείλουμε να παλέψουμε ώστε τα αυτονόητα της ζωής —η στέγη, η τροφή, η εργασία, ο χρόνος, η αξιοπρέπεια, η αγάπη— να πάψουν να είναι πολυτέλεια.
Γιατί η ψυχική υγεία δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, αλλά καρπός κοινωνικής και πνευματικής δικαιοσύνης, ορατός μόνο εκεί όπου ο άνθρωπος αναγνωρίζεται ως εικόνα Θεού και αδελφός του άλλου.