“Σκεφτόμουν πάντα, πως ο Θεός παρέδωσε τις καλές τέχνες στα ανθρώπινα χέρια προκειμένου να συστηθεί με τον άνθρωπο” μας είπε η αγιογράφος Μαρία Σιδέρη και συστήνει την δουλειά της και την τέχνη της, η οποία είναι για αυτήν ένα δώρο από τον Θεό. Η δυναμική ζωγράφος-αγιογράφος μας τονίζει ότι η ομορφιά της δημιουργίας δεν έχει όρια, απαιτεί όμως ταπεινότητα ψυχής, Διαφορετικά χαλάς τη σχέση σου μαζί της εάν είσαι αλαζόνας.
Κυρία Σιδέρη, στο βιογραφικό σας αναφέρετε ότι είστε επαγγελματίας ζωγράφος-αγιογράφος. Πως καταφέρατε να κάνετε επάγγελμα, την αγάπη σας για την τέχνη;
Δεν ξέρω κάτι πιο όμορφο από το να σου δίνεται η ευκαιρία να κάνεις αυτό που θέλεις, να ακολουθείς την κλίση σου, ότι κι αν είναι αυτό. Είναι κάτι που μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε τομέα της ζωής μας. Σκέψεις όπως «θα πετύχω;» ή «θα αρέσει η δουλειά μου;», δεν θα πρέπει να σε τρομάζουν αλλά να γίνουν το κίνητρο για να αποδείξεις ότι αξίζεις. Όταν άρχισα να κατανοώ τον εαυτό μου πραγματικά άρχισα να κάνω μόνο ότι με ευχαριστεί και με γεμίζει εσωτερικά, με κάνει να αισθάνομαι χρήσιμη. Ζω με ειλικρίνεια, γιατί είχα την τύχη και το σθένος να αποδεχθώ από νωρίς την καλλιτεχνική μου φύση. Η τέχνη ήταν για εμένα ένα δώρο από τον Θεό.
Ο Beethoven έλεγε πως ”ο πραγματικός καλλιτέχνης είναι λυπημένος, γνωρίζοντας πόσο δρόμο έχει για να φτάσει το στόχο του” και αυτό είναι τόσο πραγματικό !! Αυτή είναι όμως και η όλη η ομορφιά της δημιουργίας, ότι δεν έχει όρια, ότι μπορεί να σε οδηγήσει σε υπέρμετρα ύψη αλλά και να ανοίξει τα μάτια άλλων ανθρώπων στους ορίζοντες αυτούς. Η έμπνευση όμως απαιτεί ταπεινότητα ψυχής. Χαλάς τη σχέση σου μαζί της εάν είσαι αλαζόνας. Η τέχνη θέλει να είσαι σεμνός. Να γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος και να ασχολείσαι μαζί της με αγάπη.
Οι αγιογραφίες από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη διαφέρουν. Η διαφορετική απόδοση οφείλεται σε διαφορετική σχολή ή σε διαφορετική ματιά του αγιογράφου;
Στη Βυζαντινή αγιογραφία υπάρχουν τρείς σχολές: η Παλαιολόγεια, η Μακεδονική και η Κρητική. Υποθέτω ότι εννοείται πόσο εφικτό είναι κάποιος να αντιγράψει μια εικόνα ή το χέρι ενός ταλαντούχου αγιογράφου γενικότερα, για να μην αναφερθούμε αποκλειστικά σε αγιογράφους του παρελθόντος. Στις ημέρες μας υπάρχουν εξαιρετικοί Μα’ί’στορες που φτάνουν στο ύψος των καλλιτεχνών του παρελθόντος. Yπάρχουν άνθρωποι που ζωγραφίζουν αποκλειστικά αντίγραφα και είναι εξαιρετικοί στην δουλειά τους.
Η τέχνη της αγιογραφίας στοχεύει περισσότερο στο σύμβολο, είναι καθαρά συμβολική τέχνη. Αναμφισβήτητα υπάρχει διαφορετική απόδοση στον χρωστήρα του κάθε αγιογράφου, χωρίς αυτό να συνεπάγετε αυθαιρεσία στις μορφές και τους χρωματισμούς. Υπάρχουν διαφορετικές σχολές που καθοδηγούν τους μαθητές σε διαφορετικό δρόμο η κάθε μία, πρώτιστος όμως σκοπός δεν θα πρέπει να είναι η αναπαραγωγή κλώνων των δασκάλων αλλά η ανάπτυξη της ιδιαιτερότητας του μαθητευομένου με καθοδηγό την πείρα του δασκάλου. Η ματιά, όπως λέτε κι εσείς είναι διαφορετική στον καθένα μας, και θα πρέπει να όχι μόνο να αναγνωρίζετε αλλά και να προωθείται.
Προσωπικά δεν αντιγράφω εκτός εάν μου ζητηθεί. Στόχος μου είναι να ζωγραφίσω όσο μπορώ περισσότερα κομμάτια των γραφών που ακόμα δεν έχουν αγιογραφηθεί. Διαβάζω, συγκρίνω και τοποθετώ στην σωστή σειρά ότι έχει γραφτεί από τα κηρύγματα και τις επιστολές των Αγίων και συνθέτω με αυτόν τον τρόπο τις πολυπρόσωπες εικόνες μου και πάντα με την καθοδήγηση θεολόγων και κληρικών. Με την βοήθεια του Θεού ζωγράφισα εικόνες όπως το Σύμβολο της Πίστεως, την Κυριακή προσευχή, τους Μακαρισμούς, το δένδρο των Νεομαρτύρων κ.λ.π.
Το Σύμβολο της Πίστεως 
Η Κυριακή προσευχή 
Οι Μακαρισμοί
Υπάρχει εμπορική και ποιοτική αγιογραφία; Υπάρχει η περίπτωση να γίνεται από μόδα, λόγω χρημάτων ή προϋποθέτει πίστη στον Θεό;
Δεν μπορώ να αποδώσω το επίθετο εμπορικός στην ιερή αυτή τέχνη. Στην δική μας την δουλειά ο χρόνος κρίνει τι είναι καλό και τι όχι. Από την άλλη, όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες θεωρούνταν εμπορικοί στην εποχή τους. Αυτό όμως δεν σήμαινε ότι δεν έφτιαχναν αριστουργήματα. Είναι η δουλειά μας και ο κόπος πρέπει να αμείβεται. Η πραγματική αξία της εικόνας, είναι η ιερότητα της. Η εικόνα έχει πρωτίστως πνευματική σημειολογία αφού μέσω αυτής μπορεί να επιτευχθεί μια σχέση ζωής με το Θεό και τους Αγίους. Το ότι η αγιογραφία είναι θεόπνευστη τέχνη μπορεί κανείς εύκολα να το διαπιστώσει μέσα από την Αγία Γραφή: Στο βιβλίο της Εξόδου αναφέρονται τα παρακάτω: «και ελάλησε Κύριος προς Μωϋσήν λέγων. Ιδού ανακέκλημαι εξ ονόματος τον Βεσελεήλ τον του Ουρείου τον Ωρ, εκ της φυλής Ιούδα, και ενέπλησα αυτόν πνεύμα θείον σοφίας και συνέσεως και επιστήμης εν παντί έργω διανοείσθαι και αρχιτεκτονήσαι…» (Εξ 31,1-5). Αν έδωσε δηλαδή ο Κύριος ”πνεύμα θείον σοφίας” για την κατασκευή της Σκηνής του Μαρτυρίου, πόση άραγε έμπνευση στέλνει στούς αγιογράφους ώστε να απεικονήσουν το κάλλος της μορφής του Ιησού; Η εικόνα δεν είναι απλό έργο τέχνης η θρησκευτικός πίνακας, αλλά όπως εμφαντικώς τονίζουν ο Λ. Ουσπένσκι και ο Φ. Κόντογλου, είναι ένα ιερό λειτουργικό σκεύος που αγιάζει τον άνθρωπο.
Όταν ξεκινώ να συνθέτω με τα πινέλα μου, γνωρίζω εκ προοιμίου ότι ο κόπος που θα καταβάλω και η κούραση θα είναι πολύ περισσότερη από την αμοιβή μου. Δουλεύω με μεγεθυντικό φακό και φέρνω τα μάτια μου σε οριακό σημείο. Αυτός ο κόπος δεν πληρώνεται με τίποτα, εκτός από την χαρά της δημιουργίας και την εκπλήρωση του πόθου μου να οπτικοποιήσω το δόγμα και τον θεόπνευστο Λόγο προκειμένου να τον κατανοήσω καλύτερα.
Διδάσκεται αγιογραφία. Πόσο δύσκολα ή εύκολα ακολουθούν πλέον οι νέοι την αγιογραφία και τί τους ελκύει;
Οι νέοι άνθρωποι που αγαπούν να ζωγραφίζουν, ελκύονται πολύ από τα στοιχεία της ιερότητας και της ταπεινότητας που επιβάλλεται να έχεις την ώρα που αγιογραφείς. Αισθάνονται δέος και αναζητούν να μάθουν την ζωή του Αγίου που αγιογραφούν. Προσωπικά έχω μαθητές διαφόρων ηλικιών. Από πολύ μικρές ηλικίες έως πολύ μεγάλες. Θυμάμαι μία φορά ένα παιδάκι 6 ετών ήλθε σε εμένα για να ξεκινήσει μαθήματα. Το πρώτο πράγμα που μου είπε ήταν: εγώ κυρία όταν μεγαλώσω θα γίνω αγιογράφος. Είναι ακόμα μαθητής μου. Εδώ και τρία χρόνια καταβάλει απίστευτες προσπάθειες και τέτοιο ζήλο που δεν μπορώ να σας περιγράψω. Περιπτώσεις σαν τον Γιάννη αποδεικνύουν ότι κάποιοι άνθρωποι γεννιούνται, δεν γίνονται. Επίσης σημαντικό: όλα τα παιδιά που έχω μέχρι τώρα αναλάβει είναι εξαιρετικοί μαθητές στο σχολείο. Δεν είναι τυχαίο αυτό. Μπορούν και προσηλώνονται σε απίστευτο βαθμό και επιδεικνύουν φοβερή ωριμότητα χαρακτήρα.
Νιώθω απεριόριστη χαρά να μεταδίδω τις γνώσεις και την πείρα μου στους μαθητές μου. Εύχομαι πάντα σε όλους να γίνουν αξιότεροι από εμένα στην τέχνη. Αυτός άλλωστε δεν είναι ο στόχος του δασκάλου;
– Υπάρχει κάποιος/οι αγιογράφος/οι που θαυμάζετε;
Το μόνο που θα απαντήσω είναι ότι θαυμάζω όλους όσους ασχολούνται με αυτήν την ιερή τέχνη. Καταθέτουν ψυχή και ταυτόχρονα την ευεργετούν . Δεν έχει σημασία εάν είναι επαγγελματίες ή ερασιτέχνες, εάν είναι καλοί ή αρχάριοι. Μου αρκεί ότι ασχολούνται με την αγιογραφία!
Έχετε συμμετάσχει σε πολλές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Διακρίνετε κάποια διαφορά στο πώς εκτιμούν την αγιογραφία στην Ελλάδα απ’ ότι στο εξωτερικό;
Ο ορθόδοξος κατανοεί την εικόνα ως” τιμή επί το πρωτότυπον” (Μ. Βασίλειος), όχι ως τέχνη διακοσμητική. Ή όπως λέει ο Άγιος Θεοδόσιος “το έργο του αγιογράφου μοιάζει με το έργο του ιερέως, ο ένας συνθέτει το Σώμα και το Αίμα του Κυρίου και ο άλλος το παριστά”. Κατανοώ ότι αυτός ο τρόπος σκέψης υποδεικνύει το βάθος χρόνου που διέπει και παγιώνει την Ελλάδα ως αφετηρία της ορθοδοξίας. Παρακολουθώντας τα δρώμενα συνειδητοποιώ ότι η κοινωνία μας ανέχεται όλο και περισσότερο να γίνονται ερωτήσεις τύπου: ”ένας περίτεχνα διακοσμημένος ναός είναι χώρος λατρείας ή ένα είδος μουσείου; Το γεγονός ότι διατυπώνονται τέτοια ερωτήματα μου φέρνει λύπη.
Δεν θα ήθελα να επεκταθώ περισσότερο, υπάρχει πλήθος θεολόγων, κληρικών και ανθρώπων του πνεύματος που θα πρέπει να τοποθετηθούν απέναντι σε ομοιότητες, διαφορές και πως αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Τα συνέδρια και οι εκθέσεις ήλθαν ως δώρα εκ του ουρανού και ανταμοιβή για την δουλειά χρόνων. Εάν θέλουν οι αναγνώστες σας, μπορούν να διαβάσουν το βιογραφικό μου.
– Η αγιογραφία είναι “θεία τέχνη”
Όλες οι τέχνες, όλες οι σκέψεις μας προέρχονται από τον Θεό. Ένας ζωγράφος θα απεικονίσει την μορφή ενός ανθρώπου όσο μπορεί καλύτερα. Ένας πολύ καλός ζωγράφος θα φανερώσει με τα πινέλα του τον χαρακτήρα του του ίδιου μοντέλου και αυτό θα τον αναδείξει σε μετρ του είδους του. Και οι δύο αποτυπώνουν το κατ ‘εικόνα και ομοίωση πλάσμα του Δημιουργού. Αγιογραφούν κατά κάποιο τρόπο. Με αυτό το παράδειγμα θέλω να σας βάλω να σκεφτείτε εσείς την αξία του να αποτυπώσεις την αγιότητα σε μία εικόνα.
Υπάρχει κάποια μορφή που ξεχωρίζετε;
Ο κάθε ένας από εμάς έχει κάποιον Άγιο ή Άγγελο προστάτη του. Εγώ ζητάω την συμπαράσταση και την μεσολάβηση όλων απέναντι στον Θεό. Τα τελευταία χρόνια με απασχολούν λίγο περισσότερο οι νεομάρτυρες. Ο βίος τους είναι ένα εξαίρετο υπόδειγμα για όλους μας. Ο άλλος λόγος που με ενδιαφέρουν είναι γιατί παράλληλα εξερευνώ την ιστορία της πατρίδας μας που τόσο έχει δοκιμαστεί μέσα στους αιώνες.
Αυτός είναι και ο λόγος που ζωγράφισα το δένδρο των Νεομαρτύρων, το οποίο βρίσκεται στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Παρουσιάζει πλήθος νεομαρτύρων, αρχής γενομένης τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, από όπου κανείς μπορεί να εξετάσει επαγγέλματα, φορεσιές και λαογραφικά στοιχεία από διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
