Μέ τήν εὐλογία τοῦ Εἰρηνάρχου Κυρίου μετά δέους καί συντριβῆς εἰσερχόμεθα στήν πένθιμο καί ὀδυνηρά περίοδο τῆς Ἁγίας καί Μ. Τεσσαρακοστῆς, περίοδο ἐνθυμήσεως τῆς ἀπωλείας τοῦ Παραδείσου, ἡ ὁποία λήγει τήν νύκτα τοῦ Μ. Σαββάτου μέ «τήν εἰς Ἅδου κάθοδον τοῦ σαρκί παθόντος καί ταφέντος Σωτῆρος Χριστοῦ».
«Τῇ αὐτῇ ἡμέρα ἀνάμνησιν ποιούμεθα τῆς ἀπὸ τοῦ Παραδείσου τῆς τρυφῆς ἐξορίας τοῦ Πρωτοπλάστου Ἀδάμ». Ἐξορία τῶν Πρωτοπλάστων ἐκ τοῦ Παραδείσου. Ἀρχή πόνων καί δυστυχίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Ἀκόμη καί ἡ φύσις καί ὁλόκληρος ὁ κόσμος ἔχουν ὑποστεῖ τίς Πανωλέθρους συνέπειες ἀπό τήν πτώση καί ἐξορία τοῦ Ἀδάμ.
Ὁ ὑπομνηματιστής τοῦ Συναξαρίου προσθέτει: «Κόσμος γενάρχαις πικρά συνθρηνησάτω βρώσει γλυκεία, συμπεσών πεπτωκόσι». Ἀλλ’ ὁπωσδήποτε ἡ περίοδος αὐτή τοῦ πένθους «φωτίζεται» ἀμυδρῶς ἀπό τήν ἐλπίδα τῆς ἐπιστροφῆς, τοῦ ἀπωλολότος τήν ὁποίαν θά ἐξασφαλίσει διά τῶν παθῶν καί τῆς Ἀναστάσεώς Του ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός.
Ἡ Μ. Τεσσαρακοστή εἶναι ἡ ἔκφραση τῆς κατά Χριστόν σοφίας καί τῆς κατά Χριστόν ζωῆς. Ἀγώνας ἐναντίον τῶν δυσχερειῶν τοῦ βίου, μέ κορυφαία τήν ἁμαρτία εἶναι ἡ ζωή τοῦ χριστιανοῦ, δραματική προσπάθεια ὑπερβάσεων ὅλων τῶν ἀδιεξόδων καί δυσκολιῶν, πού ὀφείλονται στήν πτώση καί ἐξορία τοῦ ἀνθρώπου.
Μέ τήν ἔναρξη τῆς νηστείας αὐτῆς τῆς Μεγάλης περιόδου τῆς Τεσσαρακοστῆς ἡ Ἐκκλησία, θέτει τούς πιστούς ἔμπροσθεν τῶν εὐθυνῶν καί τῶν καθηκόντων τους. Τρία βασικά καί σπουδαῖα κατορθώματα πρέπει νὰ ἐπιτύχει ὁ χριστιανός γιά τήν ψυχική καί πνευματική ἐσωτερική του καλλιέργεια ὡς ζητεῖ τό Ἱ. Εὐαγγέλιο τήν περίοδο αὐτή.
α) Ἀμνησικακία, συγχωρητικότητα καί ἀγάπη.
β) Νηστεία
καί γ) ἡ μή προσκόλλησις εἰς τά ὑλικά ἀγαθά.
Ἄς τά ἀναλύσωμε.
α) Σπουδαῖα καί τά τρία γιά τήν ἐπιτυχή πορεία πρός τήν Ἄνω Ἱερουσαλήμ, πρός τήν Ἀνάσταση, πρός τήν γῆ τῆς Ἐπαγγελίας, πρός τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἀπαλλαχθεῖτε καί σεῖς καί ἐμεῖς ἀπό τήν μνησιακία, τήν κακία, τήν ἔχθρα. Ἄλλωστε ὡς χριστιανοί αὐτό ζητοῦμε καθημερινῶς ἀπό τόν Οὐράνιο Πατέρα «καί ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν…» (Κυριακή προσευχή).
Ἡ συγχώρησις πρέπει νά μήν ἔχει ὅρια. «Τό μέτρο τῆς ἀγάπης εἶναι νά ἀγαπᾶς χωρίς ὅρια», λέγει ὁ ἱ. Αὐγουστίνος. Πρέπει νά εἶναι μόνιμη διάθεση τῆς ψυχῆς μας. Μᾶς τό διδάσκει καί πάλι ὁ Κύριος διά τῆς ἀπαντήσεώς Του στήν ἐρώτηση τοῦ Πέτρου ἐάν θά πρέπει μόνον ἑπτά φορές νά συγχωροῦμε τούς συνανθρώπους μας. Ὄχι ἑπτά ἀλλά ἑβδομηκοντάκις ἑπτά εἶναι ἡ ἐντολή καί συμβουλή Του, δηλ. κατά τή θεολογική ἑρμηνεία ἀπεριόριστες φορές (Ματθ. 18, 21-35).
Ἡ ἐντός τῶν ἡμερῶν Κυριακή τῆς Τυρινῆς ξεκινᾶ μέ διάθεση συγχωρητική πρός ὅλους. Ὁ ἑσπερινός της ὀνομάζεται ἑσπερινός τῆς συγνώμης γιατί μετά τό πέρας αὐτοῦ, ὁ ἕνας συγχωρεῖ τόν ἄλλον. Ὁ ἱ. Χρυσόστομος θά μᾶς συνεβούλευε «νά ἀποβάλωμε τό δηλητήριον τοῦ μίσους, νά καταλύσωμε τίς ἔχθρες, καί ἀντί τῆς θηριωδίας δαιμόνων νά λάβωμεν ἡμερότητα ἀγγέλων.
Ὁποιαδήποτε ἀδικία καί ἄν μᾶς ἔκαναν ἄς μαλάξωμε τήν ὀργή, ἄς νικήσωμε τά κύματα διά νά περάσωμε ἀτάραχα τόν παρόντα βίο καί ὅταν ἀνέλθωμε εἰς τήν ἄλλη ζωή, να εὕρωμε τόσο εὔσπλαχνο Δεσπότη ὅσο ἐμεῖς ἀπεδείχθημεν εὔσπλαχνοι εἰς τούς συνδούλους μας». Ἁγ. Ἰω. Χρυσοστόμου Ἅπαντα τά ἔργα πατερικές ἐκδόσεις, Γρηγόριος Παλαμᾶς ΕΠΕ ἐκδ. οἶκος Τό Βυζάντιον Θες/νίκη 1986 τόμος 26 σελ. 18-35, Βιβλιοθήκη τῶν Ἑλλήνων, Ἅπαντα τῶν Ἁγίων Πατέρων Ἰω. Χρυσοστόμου ἔργα τόμος 30 σελ. 86-104. Ἡ παραβολή ἐπίσης τοῦ ὀφειλέτου δούλου εἶναι καί χαρακτηριστική καί διδακτική (Ματθ. 18, 23-25).
β) Ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ δέν περιορίζεται μόνο στό νά προβάλλει τήν ἀνάγκην τῆς συγνώμης. Μᾶς διδάσκει καί τόν τρόπο τῆς νηστείας. Ὅταν νηστεύετε λέγει ὁ Κύριος, μή γίνεσθε σκυθρωποί καί περίλυποι ὡς οἱ ὑποκριταί οἱ ὁποῖοι κάνουν ἐπίδειξη ὅτι νηστεύουν. Ἡ πραγματική καί ἀληθής νηστεία γίνεται «πρός καθαρισμόν ψυχῶν καί σωμάτων, πρός ἐγκράτειαν παθῶν, πρός ἐλπίδαν ἀναστάσεως» (ὀπισθάμβωνος εὐχή Θ.Λειτουργίας Προηγιασμένων Δώρων).
Ἡ νηστεία ὅμως εἶναι πιό βασική καί πιό ἀπαραίτητη γιά τήν ὑγεία τῆς ψυχῆς, γιά τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία ρίπτει τό βάρος καί τό ἐνδιαφέρον της. Ἡ νηστεία ἔχει βαθύ πνευματικό περιεχόμενο. Τό βαθύτερο νόημά της εἶναι ἡ πνευματική κάθαρση. Ἡ ἄσκηση στήν πειθαρχία, στήν ὑπακοή, στήν ἁγνότητα. Συμφώνως πρός τούς λόγους τοῦ Μ. Βασιλείου «ἀληθής νηστεία, ἡ τοῦ κακοῦ ἀλλοτρίωσις, ἐγκράτεια γλώσσης, θυμοῦ ἀποχή, ἐπιθυμιῶν χωρισμός, καταλαλιᾶς ψεύδους, ἐπιορκίας.
Ἡ τούτων ἔνδεια νηστεία ἐστιν ἀληθής». (Μ. Βασιλείου Λόγος Α΄ καί Β΄ περί νηστείας). Πλειάς Πατέρων ὑμνοῦν τόν θεσμό τῆς νηστείας (Δωρόθεος Γάζης, Εὐάγριος, Βαρσανούφιος, Ἰωάννης Κασσιανός, Ἡσαΐας ἀναχωρητής, Ἰωάννης ὁ Γάζης. Ἐξαίσιος ἀσκητικός λόγος τοῦ Διαδόχου Φωτικῆς, Ἅγιος Ὑπάτιος, Ἰωάννης Σιναΐτης (Κλίμαξ), Μάξιμος Ὁμολογητής (πρός Θαλάσσιον), Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Ἰωάννης Χρυσόστομος, Γρηγόριος Νύσσης, Ἡσύχιος Ἱεροσολυμίτης, Κλήμης Ἀλεξανδρεύς).
Ὁ σκοπός τῆς νηστείας μετουσιωμένος στούς λόγους τῆς εὐχῆς τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων ἐκφράζεται ὡς ἑξῆς: «Σύ πάσας ἡμῶν τάς αἰσθήσεις τῆς ἐμπαθοῦς νεκρώσεως ἐλευθέρωσον, ἀγαθόν ταύταις ἡγεμόνα τόν ἔνδοθεν λογισμόν ἐπιστήσας. Καί ὁ ὀφθαλμός μέν ἀπέστω παντός πονηροῦ βλέμματος. Ἀκοή δέ λόγοις ἀργοῖς ἀνεπίβατος. Ἡ δέ γλῶττα καθαρεύετω ρημάτων ἀπρεπῶν. Ἅγνισον ἡμῶν τά χείλη τά αἱνούντα σέ Κύριε, τάς χεῖρας ἡμῶν ποίησον τήν μέν φαύλων ἀπέχεσθαι πράξεων, ἐνεργεῖν δέ μόνα τά σοί εὐάρεστα. Πάντων ἡμῶν τά μέλη καί τήν διάνοιαν τῇ σῇ κατασφαλιζόμενος χάριτι».
γ) Ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ ἐφιστᾶ τήν προσοχή μας καί σέ ἕναν ἄλλον τομέα τῆς ζωῆς. Μᾶς λέγει νά μήν εἴμαστε προσκολλημένοι στούς ἐπιγείους καί φθαρτούς θησαυρούς, ἀλλά στούς οὐρανίους καί ἀφθάρτους. «Μή θησαυρίζετε ὑμῖν θησαυρούς ἐπί τῆς γῆς» (Ματθ.6,19). Οἱ λόγοι αὐτοί δέν ἀναφέρονται στά ὑλικά καί οἰκονομικά ἀγαθά. Αὐτά τά ἐπευλογεῖ ἡ Ἐκκλησία.
Τό εὐχολόγιό της εἶναι γεμάτο εὐχές γιά ἀγρούς, οἰκίες, πλοῖα, ἐργοστάσια. Ἡ ἀκολουθία τῆς ἀρτοκλασίας διά τῆς εὐλογίας τῶν ἄρτων εἶναι ἀπόδειξις ὡς ἐπίσης καί οἱ φράσεις «Τά ταμεῖα αὐτῶν ἔμπλησον παντός ἀγαθοῦ». «Τίμα τόν Κύριον ἵνα πιμπλῶνται τά ταμεῖα σου πλησμονῆς σίτου, οἴνου οἱ δέ ληνοί σου ἐκβλήζωσιν». Ἀναφέρονται στά κακῶς συγκεντρωθέντα ἀγαθά (δι’ ἁρπαγῆς καί βίας γιά ἰδιοτελεῖς καί ἐγωϊστικούς σκοπούς).
Κατά τόν Ἀπ. Παῦλο «οἱ βουλόμενοι πλουτεῖν ἐμπίπτουσιν εἰς πειρασμόν καί παγίδα καί ἐπιθυμίας πολλάς, ἀνοήτους καί βλαβεράς αἵτινες βυθίζωσι τούς ἀνθρώπους εἰς ὄλεθρον καί ἀπώλειαν» (Α΄ Τιμοθ. α’ 6-9). Γι’ αὐτό γράφει καί ὁ Ἰ. Χρυσόστομος «Οὐ κελεύομεν μή πλουτεῖν ἀλλά κακῶς μή πλουτεῖν». Ἐπίσης περί τοῦ θέματος αὐτοῦ γράφει ὁ Ἅγ. Ἰάκωβος ὁ Ἀδελφόθεος. «Ἄγε νῦν οἱ πλούσιοι κλαύσατε ὀλολύζοντες. Ἐτρυφήσατε ἐπί γῆς καὶ ἐσπαταλίσατε. Ἐθρέψατε τάς καρδίας ὑμῶν ὡς ἐν ἡμέρᾳ σφαγῆς. Κατεδικάσατε, ἐφονεύσατε τόν δίκαιον».
Ἰδού λοιπόν, γιατί τό ἐνδιαφέρον μας πρέπει να στραφῆ στούς οὐρανίους, αἰωνίους καί ἀθανάτους θησαυρούς.
Ἡ Ἁγία καί Μ. Τεσσαρακοστή μᾶς καλεῖ σέ ἐντονώτερη καί πνευματικότερη προσπάθεια. «Ἀποθώμεθα οὖν τά ἔργα τοῦ σκότους καί ἐνδυσώμεθα τά ὅπλα τοῦ φωτός» (Ρωμ. ιγ΄,11). Τά ὅπλα μας εἶναι τά προαναφερθέντα καί ἀναλυθέντα ἀνεξικακία, ἀγάπη, νηστεία, ἀποδέσμευση ἐκ τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. Μέ αὐτά τά ὅπλα τῆς προσευχῆς καί μετανοίας εἴμαστε ἔτοιμοι μέ διαρκῆ ἀγώνα ὡς καλοί στρατιῶται νά κατακτήσωμε τήν Ἄνω Ἱερουσαλήμ.