Κάθε φορά που η συζήτηση έρχεται σε θέματα Ορθοδοξίας, παράδοσης, προσκυνημάτων, ασφάλειας, διατήρησης και γενικά σε ό,τι έχει να κάνει με τον ελληνορθόδοξο κόσμο θα δείτε πολιτικούς, εκκλησιαστικούς, ακαδημαϊκούς και κάθε λογής υπεύθυνο να «κορδώνεται» και να μιλά με ύφος και δογματικής βαρύτητας σοβαροτητα, περί του «σημαντικού ρόλου της Ελλάδας», των «πολύχρονων και… μακραίωνων δεσμών» και φυσικά για την «τεράστια σημασία» που έχουν για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας οι «παρακαταθήκες που έχουμε παραλάβει» και που οφείλουμε να… κτλ κτλ
Όμως παρά τις καλές προθέσεις, τα όμορφα λόγια και τις κάθε λογής πρωτοβουλίες, εδώ υπάρχει μια πραγματικότητα η οποία δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Ό,τι και να κάνουμε, όσο κι αν χώσουμε το κεφάλι μας βαθιά στο χώμα, όσο κι αν κάνουμε πως δεν την βλέπουμε.
Κι αυτή η πραγματικότητα δεν είναι διόλου τιμητική για εμάς. Φοβάμαι πως είναι κάτι ακόμη χειρότερο… είναι ντροπιαστική.
Πάμε όμως να το πιάσουμε από την αρχή.
Τι είναι η Ελλάδα για τον χριστιανικό κόσμο; Τι είναι για τον Ορθόδοξο κόσμο;
Είναι μια ιμπεριαλιστική δύναμη που απλώθηκε όπου υπάρχει ορθόδοξη παρουσία καρφώνοντας τη σημαία της παντού για να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της;
Είναι μια υπεροπτική σχολή σκέψης που «καπελώνει» ό,τι βρει μπροστά της αδιαφορώντας για τοπικές και εθνικές παραδόσεις των άλλων επειδή απλά…μπορεί;
Ή μήπως είναι μια πλούσια χώρα με βαθύ πορτοφόλι που μπορεί να αγοράζει φίλους, συνεργάτες, συμμάχους και ό,τι ποθεί η καρδιά της, προκειμένου να διαδώσει το δικό της σωτηριολογικό αφήγημα;
Χωρίς ιδιαίτερη σκέψη θα απαντήσω, τίποτα από τα παραπάνω.
Το ερώτημα όμως παραμένει. Τι είναι εν τέλει η Ελλάδα;
Η Ελλάδα είναι ένας κληρονόμος. Η Ελλάδα είναι το αποθετήριο χιλιάδων ετών πολιτισμού που, ταυτίστηκε, ζυμώθηκε και παρήγαγε, αυτό που σήμερα όλος ο κόσμος αποκαλεί «Greek orthodox». Κι όταν ο κόσμος μιλά για «Greek orthodox» δεν αναφέρεται σε ορθόδοξους χριστιανούς γεννημένους στην Ελλάδα. «Greek orthodox» δεν είναι ο Καλαματιανός ή ο Λαρισαίος ορθόδοξος.
«Greek orthodox» είναι ο Ρωμιός. Είναι ο ορθόδοξος χριστιανός που ανεξάρτητα από τον τόπο που γεννήθηκε και μεγάλωσε φέρει και μεταφέρει μια πολύ συγκεκριμένη, θρησκευτική και πολιτιστική ταυτότητα.
Φυσικά και οι Έλληνες είναι Ρωμιοί αλλά Ρωμιοί δεν είναι μόνο οι Έλληνες.
Ελλάδα είναι ο τόπος στον οποίο μιλιέται η γλώσσα στην οποία μεταφράστηκε η Αγία Γραφή από ανθρώπους που δεν ήταν καν Έλληνες. Η γλώσσα στην οποία γράφτηκαν απίστευτα φιλοσοφικά κείμενα, ποιήματα και ψαλμοί.
Ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο Ρωμανός ο μελωδός, ο Μάξιμος ο ομολογητής, ο Ωριγένης.
Κι αυτό τι σημαίνει; Πως οι Έλληνες είμαστε ο περιούσιος λαός; Πως όλα είναι ελληνικά και «μας τα κρύβουν»; Όχι! Η πραγματικότητα είναι διαφορετική και πολύ πιο σοβαρή από τέτοιου είδους προσεγγίσεις.
Από την μέρα που ο Παύλος πήγε στους Φιλίππους, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στην Κόρινθο και στις άλλες πόλεις της Ελλάδας, ξεκίνησαν δυο ιστορικές γραμμές, που διατρέχουν την ανθρώπινη ιστορία ασταμάτητα. Η πρώτη είναι αυτή που εισήγαγε τον Χριστιανισμό στην Ευρώπη και εν συνεχεία σε ολόκληρο τον κόσμο. Η δεύτερη είναι αυτή που «πάντρεψε» το αρχαίο ελληνικό οικουμενικό πνεύμα με την οικουμενική χριστιανική διδασκαλία.
Στην Ελλάδα η Ευρώπη γνώρισε τον Χριστιανισμό και ο Χριστιανισμός γνώρισε την οικουμενική σκέψη.
Ήταν το ίδιο πνεύμα που «μετέτρεψε» την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία σε «ελληνική» και έκανε αυτήν την μικρή κουκίδα του χάρτη, σημείο αναφοράς για άπειρες ιστορικές στιγμές.
Η Κωνσταντινούπολη, η Αλεξάνδρεια, η Αντιόχεια και η Ιερουσαλήμ δεν έγιναν «ελληνικές» επειδή στους θρόνους τους κάθονταν Έλληνες προκαθήμενοι.
Η Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά δεν θεωρείται ελληνική επειδή την επάνδρωναν Έλληνες καλόγεροι.
Το Πατριαρχείο Αντιοχείας δεν τιτλοφορείται «Ελληνορθόδοξο» επειδή είναι ένα ελληνικό Πατριαρχείο.
Άπειρα τα παραδείγματα, αλλά ο στόχος μου δεν είναι η ενδυνάμωση του αισθήματος της θρησκευτικής πατριδογνωσίας.
Όλα τα παραπάνω, εξόχως τιμητικά για τον τόπο μας, δεν είναι απλά λόγοι για να καμαρώνουμε. Άλλωστε εμείς δεν κάναμε τίποτα. Έτοιμα τα βρήκαμε. Άλλοι κόπιασαν.
Εμείς από την δική μας την πλευρά έχουμε μόνο μια δουλειά να κάνουμε. Να φροντίσουμε, να συντηρήσουμε, να προστατεύσουμε.
Αυτό που έκαναν άλλοι πριν από εμάς ακόμη και σε εποχές βαθιά σκοτεινές. Όταν η μικρή Ελλάδα βίωνε σκλαβιά και ξεριζωμούς.
Θα σας πω μόνο το εξής. Το 1810 όταν η Ελλάδα ήταν ακόμη υπό οθωμανικό ζυγό και τίποτα δεν ήταν εύκολο για τους χριστιανούς, η ανακατασκευή του κουβουκλίου του Πανάγιου Τάφου έγινε από τον Κάλφα Κομνηνό. Έναν Μυτιληνιό που παρά τη σκλαβιά βρέθηκε στους Αγίους Τόπους για να ξαναχτίσει τον τάφο του Χριστού.
Τότε όμως είχαμε προτεραιότητες!
Σε εποχές που γειτονικές μας χώρες όπως η Βουλγαρία κι η Σερβία αλλά και πιο μακρινές όπως η Ρωσία οι λαοί σήκωναν τον δικό τους Σταυρό, η Ελλάδα ήταν ένα καταφύγιο. Τόπος μόρφωσης και διάδοσης των γραμμάτων. Καταφύγιο και κιβωτός.
Άλλωστε αυτή ήταν πάντα η δύναμη μας, το φως, το πνεύμα, ο πολιτισμός.
Αν πάτε στα Πατριαρχεία, και στις Αυτοκέφαλες ανά τον κόσμο Εκκλησίες, θα βρείτε κάθε καταγωγής και κάθε βαθμού κληρικούς αλλά και λαϊκούς θεολόγους με ελληνική παιδεία. Με πτυχία από ελληνικά πανεπιστήμια. Με βιώματα γύρω από τον μοναχισμό ζυμωμένα στον Άθωνα και φίλους στα πιο απίθανα μέρη της Ελλάδας.
Αν πάτε στις κοινότητες των Ορθοδόξων της Μέσης Ανατολής και τους ζητήσετε να σας πουν τι ειναι, θα σας απαντήσουν “Rum Orthodox”. Είμαι Ρωμιός! Και θα σας το πουν με περηφάνεια.
Όλοι αυτοί είναι συγγενείς μας. Είναι η οικογένεια μας. Είναι οι ομογάλακτοι μας. Είναι όλοι αυτοί με τους οποίους μας δένει το πνεύμα κι όχι το αίμα.
Και στα μάτια τους, πιστέψτε με, η Ελλάδα είναι υπερδύναμη. Κι όταν λέω Ελλάδα δεν αναφέρομαι στον τόπο που γεωγραφικά περικλείει τα όρια της Ελληνικής Δημοκρατίας, αλλά στον τόπο από τον οποίο πηγάζει το πνεύμα που δεν έχει σύνορα.
Τις τελευταίες δεκαετίες όμως κάτι δεν κάνουμε σωστά. Αφήσαμε τον δεσμό να ατονήσει. Ξεχάσαμε τους φίλους μας. Αφήσαμε την κληρονομιά μας. Και καταλήξαμε σαν κάτι κληρονόμους παλιών καραβοκύρηδων που κληρονόμησαν δέκα πλοία κι αντί να τα κάνουν έντεκα τα έκαναν πέντε.
Οι φίλοι μας όμως δεν σταμάτησαν να στρέφονται σε εμάς. Δεν γύρισαν το βλέμμα τους αλλού. Γιατί πολύ απλά αυτός ο δεσμός δεν ήταν ποτέ επιφανειακός και πρόσκαιρος. Και επειδή στην πραγματικότητα δεν έχουν που αλλού να στραφούν.
Για εμάς, είναι εύκολο πολλές φορές να κατηγορήσουμε άλλους. Τους Ρώσους, τους Σέρβους, τους Αμερικάνους, τους Καθολικούς. Όλοι αυτοί όμως, αν το δούμε ψύχραιμα, δεν κάνουν κάτι κακό. Τη δουλειά τους κάνουν. Άλλωστε κι η φύση απεχθάνεται τα κενά και πάντα σπεύδει να τα καλύψει.
Το θέμα είναι εμείς τι κάνουμε. Γιατί αν εμείς δεν αφήναμε τα κενά κανείς δεν θα μπορούσε να έρθει να τα καλύψει.
Η υπόθεση των Πατριαρχείων της Μέσης Ανατολής δεν είναι καινούρια. Σε αντίθεση με εμάς που η επαφή μας με τους Μάρτυρες περιορίζεται στα συναξάρια και τις παλιές εποχές, εκείνοι το βιώνουν. «Βγάζουν» ακόμη Μάρτυρες. Σαν αυτούς που χάθηκαν χθες την ώρα που προσεύχονταν στην ενορία τους.
Το αίμα στις φωτογραφίες που κυκλοφόρησαν σε ολόκληρο τον κόσμο είναι ζεστό μαρτυρικό αίμα. Είναι νέες «είσοδοι» στα μαρτυρολόγια της Εκκλησίας.
Κι εμείς τι κάνουμε;
Πως απαντάμε στο βλέμμα της απόγνωσης που στρέφεται ξανά προς την πλευρά μας; Πως στηρίζουμε τους αδερφούς μας στους τόπους που δεν έχουν την πολυτέλεια, όπως εμείς, να συζητήσουν για το αν θα υποδεχθούν το Άγιο Φως με τιμές αρχηγού κράτους αλλά αναζητούν τρόπους να μείνουν ζωντανοί ή ακόμη και να παραμείνουν στις εστίες τους;
Εκκλησιές μετατρέπονται σε τεμένη. Γηγενείς χριστιανικοί πληθυσμοί ξεριζώνονται κι αλλοιώνονται. Οικογένειες ξεκληρίζονται την ώρα που προσεύχονται μέσα στους ναούς τους.
Εδώ λοιπόν είναι που έρχεται η ευθύνη. Τι κάνουμε εμείς ως ελεύθερη Εκκλησία; Τι κάνουμε ως οργανωμένο ευρωπαϊκό κράτος; Που είναι οι δικές μας προτεραιότητες;
Οι διώξεις των χριστιανών σε ολόκληρο τον πλανήτη είναι σε έξαρση. Στην ευρύτερη γειτονιά μας η κατάσταση είναι απελπιστική. Με δηλώσεις συμπαράστασης και συγκαταβατικά χτυπήματα στην πλάτη των καταπιεσμένων είναι μαθηματικά βέβαιο πως θα δούμε να έρχονται χειρότερες καταστάσεις.
Ως χώρα οφείλουμε να δράσουμε. Αυτή άλλωστε είναι η κληρονομιά μας.
Αν η Ελλάδα δεν ξεκινήσει άμεσα μια διεθνή πρωτοβουλία για την προστασία των χριστιανών και την ανάδειξη της κοινής χριστιανικής ρίζας ολόκληρου του δυτικού πολιτισμού, πολύ φοβάμαι πως θα ζήσουμε γεγονότα που δεν θα μας αρέσουν καθόλου. Και δεν αναφέρομαι στις μελλοντικές γενιές. Μιλάω για εμάς.
Κι άλλοι προσπάθησαν. Να παρουσιαστούν ως οι «εγγυητές» και οι «υπερασπιστές». Απέτυχαν όμως. Όχι επειδή δεν είναι αρκετά ισχυροί. Πανίσχυροι είναι. Όμως ο στόχος τους είναι άλλος. Κι αυτό το γνωρίζουν όλοι.
Αιώνες τώρα, αυτός που εγγυάται, προασπίζει και διατηρεί είναι άλλος.
Ήρθε λοιπόν η ώρα να σταματήσουμε να κάνουμε πως δεν ακούμε και πως δεν βλέπουμε. Η ώρα να αναλογιστούμε πως οι κληρονομιές έρχονται μαζί με ευθύνες.
* «Καὶ τίς οἶδεν εἰ εἰς καιρὸν τοιοῦτον κατήντησας εἰς βασιλείαν;» (Εσθήρ 4,14) Ο Μόρδοχαιος λέει στην Εσθήρ ότι αν δεν ενεργήσει, η σωτηρία του λαού της θα έρθει από αλλού — αλλά εκείνη και η οικογένειά της θα χαθούν, ενώ ίσως ο Θεός την έφερε στη βασιλική θέση “για έναν τέτοιο καιρό”. Αυτή η φράση έχει εμπνεύσει αμέτρητους ανθρώπους στην ιστορία να σηκώσουν το βάρος της αποστολής τους, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής τους. Αναφέρεται συχνά και από ηγέτες, πολιτικούς και θεολόγους ως παράδειγμα αποδοχής της ευθύνης όταν η ιστορία “χτυπά την πόρτα”