Η πρόσφατη επίθεση στον ιστορικό ναό του Προφήτη Ηλία στη Δαμασκό, με τον τραγικό απολογισμό νεκρών και τραυματιών, δεν μπορεί να ιδωθεί αποκομμένη από το μακροϊστορικό και γεωπολιτικό πλαίσιο εντός του οποίου διαδραματίζεται.
Ο ναός αυτός, που ανήκει στο Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αντιοχείας, δεν είναι μόνο ένα θρησκευτικό σύμβολο· αποτελεί ζωντανό φορέα της ελληνορθόδοξης παρουσίας στη Συρία. Η βία αυτή δεν είναι απλώς ένα επεισόδιο θρησκευτικού φανατισμού ή εμφύλιας αναταραχής.
Αποτελεί στοχευμένη πράξη κατά μιας κοινότητας η οποία, αν και μειονοτική ως προς την πληθυσμιακή της σύνθεση, φέρει πλειοψηφική βαρύτητα ως προς τη μνήμη, τον ελληνορθόδοξο πολιτισμό και την ιστορική της λειτουργία στον ευρύτερο χώρο της Ανατολής.
Η Ορθοδοξία στη Μέση Ανατολή δεν υφίσταται ως εκκλησιαστική μόνο έκφραση ή ως σύστημα κοινωνικής αναφοράς. Υφίσταται ως πυκνωτής ιστορικής ελληνορθόδοξης ταυτότητας, ως θεσμός κοινωνικής συνοχής και ως φορέας πολιτισμικής διάρκειας.
Οι χριστιανικές – και ιδίως οι ελληνορθόδοξες – κοινότητες αυτής της περιοχής (επισήμως προσδιορίζονται διαχρονικά ως Greek Orthodox ή Rum Orthodox) δεν αποτελούν κατάλοιπα του παρελθόντος, αλλά κρίσιμους παράγοντες σταθερότητας μέσα σε εύθραυστες κρατικές οντότητες, οι οποίες ταλανίζονται από την απονομιμοποίηση της εξουσίας, την απορρύθμιση των κοινωνικών δομών και την εδραίωση μη κρατικών ένοπλων δρώντων.
Η Ελλάδα, υπό το πρίσμα της ιστορικής της σχέσης με τις ελληνορθόδοξες κοινότητες της Ανατολής και στο πλαίσιο της πολυπαραγοντικής της εξωτερικής πολιτικής, καλείται να αναστοχαστεί την ίδια την έννοια της Ορθοδοξίας ως αντικείμενο διεθνούς προστασίας αλλά και εργαλείο ήπιας ισχύος (soft power).
Ο όρος “Ορθόδοξη Διπλωματία” δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως υπαναχώρηση σε προνεωτερικές ταυτοτικές κατασκευές ούτε ως προσπάθεια συγχώνευσης του κρατικού με τον εκκλησιαστικό λόγο. Αντιθέτως, συγκροτεί μια απολύτως σύγχρονη, θεσμικά συμβατή και ηθικά νομιμοποιημένη στρατηγική ανάσχεσης της πολιτισμικής ερήμωσης της Ανατολής.
Η άσκηση μιας τέτοιας στρατηγικής προϋποθέτει τη θεσμική ενσωμάτωση του ζητήματος στην εθνική στρατηγική ασφάλειας και εξωτερικής πολιτικής. Η Ελλάδα οφείλει να λειτουργεί ως σταθερός συνήγορος της προστασίας των χριστιανικών κοινοτήτων εντός των διεθνών οργανισμών, καθιστώντας το αίτημα αυτό διαρκές και διατυπωμένο με όρους που δεν επιτρέπουν την περιθωριοποίησή του ως απλώς ανθρωπιστικού ή φιλανθρωπικού χαρακτήρα.
Απαιτείται επίσης η δημιουργία θεσμών μόνιμης παρακολούθησης των εξελίξεων, με δυνατότητα τεκμηριωμένου λόγου και υποστήριξης πολιτικών δράσεων, ενδεχομένως υπό την ευθύνη του Υπουργείου Εξωτερικών και με την αυτονόητη συνεργασία της Εκκλησίας της Ελλάδος- άλλωστε, στην Κυπριακή Δημοκρατία λειτουργεί ήδη αντίστοιχη υπηρεσία, ενταγμένη στο εκεί Υπουργείο Εξωτερικών.
Η Ελλάδα μπορεί να ασκήσει διακριτή πολιτιστική διπλωματία μέσω της στήριξης σχολείων, κοινοτικών δομών και της διατήρησης της ελληνικής γλώσσας. Η επίθεση στη Δαμασκό αφορά την απόπειρα διακοπής μιας ιστορικής συνέχειας. Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ρητορική. Πρέπει να είναι θεσμική, συστηματική και μακρόπνοη.
*Το ανωτέρω άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ» την Δευτέρα 23 Ιουνίου.