Μετά τη θεμελίωση της αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας στη Σύνοδο της Αγίας Σοφίας τη 15η Δεκεμβρίου του 2018 και την αναγνώρισή της με το Τόμο από το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στη Ουκρανία δημιουργήθηκε ένα καινούργιο status quo. Σύμφωνα με αυτό, αφενός μεν υπάρχει μια ανεξάρτητη Εκκλησία αναγνωρισμένη από μερικές άλλες τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αφετέρου συνεχίζει να υπάρχει η Εκκλησία με την εξάρτηση από Μόσχα.
Ποια είναι η κανονική υπόσταση αυτής της εκκλησίας είναι δύσκολο να διορίσει κανείς. Από την άποψη της Μόσχας, είναι μια αυτοδιοικούμενη Εκκλησία μέσα στη Ρωσική Εκκλησία. Από την άποψη της Κωνσταντινουπόλεως, η υπόσταση αυτή είναι πιο ασαφής. Μετά την Συνοδική απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον Οκτώβριο του 2018, η Μητρόπολις του Κιέβου κάτω από τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου αναστηλώθηκε όπως αυτή υπήρχε πριν το 1686. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι εκκλησίες στο έδαφος της κάποτε Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας επανήλθαν υπό το ωμοφόριο του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, ανεξάρτητα από το εάν αυτές το αναγνωρίζουν ή μη. Με βάση αυτή την απόφαση, όλοι οι επίσκοποι κλήθηκαν να συμμετάσχουν στην ίδρυση μιας καινούργιας Εκκλησίας. Κάποιοι ανταποκρίθηκαν και αποφάσισαν να ιδρύσουν την αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας.
Όμως τι έγινε σε αυτούς που αρνήθηκαν να λάβουν μέρος στη Σύνοδο της Αγ. Σοφίας; Στο πνεύμα της Συνοδικής απόφασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον Οκτώβριο του 2018, οι υπόλοιπες επισκοπές και ενορίες παραμένουν στη Μητρόπολη του Κιέβου κάτω από τη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Όμως τα δίπτυχα του Οικουμενικού Πατριαρχείου μετά το 2018 αναφέρονται στους επισκόπους αυτούς μαζί με άλλους επισκόπους του Πατριαρχείου Μόσχας, χωρίς όμως να περιλαμβάνουν τις έδρες τους. Σ᾽αυτό το σημείο το Οικουμενικό Πατριαρχείο δε φαίνεται να είναι συνεπές. Εγώ ερμηνεύω τη συναρίθμηση των Ουκρανών επισκόπων με τους επισκόπους Μόσχας ως μια οικονομία.
Η ανάλυση της κανονικής υπόστασης των επισκόπων και κληρικών του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε την καινούργια κατάσταση που γρήγορα αντικαταστεί το status quo του 2018.
Φαίνεται πως το Πατριαρχείο Μόσχας στην Ουκρανία δεν θα μπορέσει να επιβιώσει όπως είναι. Κάποιοι από αυτό θα θέλουν να διατηρήσουν ένωση με τη Μόσχα πάση θυσίᾳ. Οι περισσότεροι όμως ήδη ψάχνουν για εναλλακτικές λύσεις. Και οι λύσεις μπορεί να είναι περισσότερες από μία. Η πρώτη που έρχεται στο νου είναι να περάσουν οι ενορίες ή ακόμα και επισκοπές στην αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Παράξενα, μόνο οι μοναδικές ενορίες έχουν κάνει αυτό. Φαίνεται πως οι κληρικοί και πιστοί του Πατριαρχείου Μόσχας στην Ουκρανία δεν έχουν ακόμα εμπιστοσύνη στην ηγεσία της αυτοκέφαλης Εκκλησίας. Γι᾽αυτό φταίει κυρίως η ρωσική προπαγάνδα, αλλά και μια προφανής απουσία ενδιαφέροντος από την αυτοκέφαλη Εκκλησία. Αυτή ασχολείται περισσότερα με την υπόθεση του Φιλαρέτου παρά για τους πιστούς από το Πατριαρχείο της Μόσχας. Ακόμα και όσοι έχουν περάσει από το Πατριαρχείο Μόσχας στην αυτοκέφαλη Εκκλησία παραπονιούνται ότι μερικές φορές αισθάνονται ως εκκλησιαστικά μέλη δεύτερης κατηγορίας. Και αυτό σίγουρα δεν ενθαρρύνει άλλους να πάνε στην Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας.
Η δεύτερη λύση που ευρεία συζητιέται στην Ουκρανία τώρα, είναι η ρωσική Εκκλησία στην Ουκρανία να ζητήσει αυτοκέφαλο από τον πατριάρχη Κύριλλο. Αλλά επειδή ξέρουν ότι αυτός δεν πρόκειται ανταποκριθεί σε αυτή την αίτηση, θέλουν ο μητροπολίτης Ονούφριος να προκηρύξει αυτοκέφαλο μονομερώς. Αυτό βέβαια θα σημαίνει κάτι παρόμοιο με ό,τι έκανε ο Φιλάρετος όταν ίδρυσε το μη κανονικό Πατριαρχείο Κιέβου.
Υπάρχει και η τρίτη λύση την οποίαν προτείνω εγώ. Επειδή οι Ουκρανοί κληρικοί και αρχιερείς που δεν ενώθηκαν με την αυτοκέφαλη εκκλησία παραμένουν, κατά την κανονική ακρίβεια, στη δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μπορούν ήδη να αρχίζουν να μνημονεύουν στην θεία λειτουργία τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Ήδη κάποιοι με έχουν ενημερώσει ότι θέλουν να κάνουν αυτό. Ύστερα, όταν τα πράγματα θα καθησυχάσουν, μπορεί να κληθεί μια σύνοδος η οποία να ολοκληρώσει την ενοποίησή της Ουκρανικής Ορθοδοξίας που άρχισε το 2018. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα μπορούσε να μεσολαβήσει όπως μεσολάβησε τότε. Η βάση για τη σύνοδο αυτή πρέπει να είναι ο Τόμος για αυτοκέφαλο της Ουκρανικής εκκλησίας.
Η ενοποιητική αυτή σύνοδος θα μπορούσε να καταδικάσει την ιδεολογία του λεγόμενου Ρωσικού κόσμου ως μια αναβαθμισμένη εκδοχή της αίρεσης του εθνοφυλετισμού. Φρονώ ότι η ιδεολογία αυτή είναι η ρίζα και το κίνητρο του πολέμου στην Ουκρανία. Μπορεί και, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να καταδικαστεί και από την μέλλουσα σύνοδο των Παλαίφατων Εκκλησιών, και από άλλες Πανορθόδοξες συνάξεις. Προφανώς το Οικουμενικό Πατριαρχείο πρέπει να πάρει πρωτοβουλία στην καταδίκη του Ρωσικού κόσμου.