Με διαφωνίες γύρω από τη λειτουργική αναγέννηση ανάμεσα στον πρόεδρο της αρμόδιας Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής της Εκκλησίας της Ελλάδος και ακαδημαϊκών θεολόγων ολοκληρώθηκε το διεθνές επιστημονικό συνέδριο της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ για τη λειτουργική χρήση του Ψαλτηρίου.
“Το Ψαλτήριο στη λειτουργική παράδοση και λαϊκή ευσέβεια της Ορθόδοξης Ανατολής” ήταν το θέμα του Γ’ Βιβλικολειτουργικού συνεδρίου που διοργανώθηκε στις αρχές της περασμένης εβδομάδας υπό την αιγίδα της Κοσμητείας της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης με τη συμμετοχή της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Κατά τις εργασίες του συνεδρίου, οι οποίες διήρκεσαν δύο ημέρες και πραγματοποιήθηκαν στην μητρόπολη Θεσσαλονίκης και τη Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, ανακοινώθηκαν δεκαοκτώ εισηγήσεις από έγκριτους βιβλικούς ερευνητές και λειτουργιολόγους ενώ στην αρχή αναγνώσθηκαν τα μηνύματα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου.
Οι διαφωνίες
Στο κλείσιμο του συνεδρίου, ο πρόεδρος της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Λειτουργικής Αναγεννήσεως μητροπολίτης Καισαριανής κ. Δανιήλ εξέφρασε τη θλίψη του γιατί “στο συνέδριο υπογραμμίζουμε τη σημασία της παράδοσης της Εκκλησίας μας, στις μέρες μας, όμως, οι ιερείς περικόπτουν τις ακολουθίες χάρην συντομίας και κάνουν διάφορα ευτράπελα, όπως για παράδειγμα το Μ. Σάββατο το πρωί που πετούν τα βάγια με φαιδρό τρόπο”, ανέφερε χαρακτηριστικά, αποδίδοντας ευθύνες μόνο στους ιερείς για τα λειτουργικά κακώς κείμενα της εποχής μας.
Ο κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ κ. Μιλτιάδης Κωνσταντίνου απάντησε υπογραμμίζοντας την ευθύνη της διοικούσας Εκκλησίας και την ανάγκη εκσυγχρονισμού της λατρείας. “Ο κόσμος δεν συμμετέχει στις ακολουθίες γιατί δεν τις κατανοεί. Φαίνεται ότι ως Εκκλησία δεν θέλουμε να κάνουμε τη λατρεία προσιτή στον κόσμο”, είπε χαρακτηριστικά.
Καθηγητές της Θεολογικής Σχολής που συμμετείχαν στο πάνελ επισήμαναν στον μητροπολίτη Καισαριανής τις προσπάθειες που κάνουν πολλοί ιερείς με σκοπό την καλλιέργεια του ποιμνίου τους γύρω από τα λειτουργικά κείμενα, οι οποίες χρειάζονται τη στήριξη των μητροπολιτών. Επίσης, υποστήριξαν ότι ευθύνες για το αν τελουνται σωστά ή όχι οι ακολουθίες δεν έχουν μόνο οι ιερείς αλλά και οι μητροπολίτες.
Οι εισηγήσεις
Στην εναρκτήρια εισήγηση του συνεδρίου με θέμα “Άδοντες τω Κυρίω εν ψαλμοίς και ύμνοις και ωδαίς πνευματικαίς”, ο μητροπολίτης Καισαριανής Δανιήλ έκανε ιστορική αναφορά στη δημιουργία του Ψαλτηρίου, το περιεχόμενο και τη διάρθρωσή του. “Το Ψαλτήριο περιέχει το σύνολο διαφόρων αντιλήψεων για τον Θεό που επικρατούσαν στην Παλαιά Διαθήκη”, είπε χαρακτηριστικά, συμπληρώνοντας ότι “η Εκκλησία έδωσε στους ψαλμούς χριστιανικό νόημα υπό το φως της Καινής Διαθήκης”.
Ακόμη, ο κ. Δανιήλ παρουσίασε συνοπτικά τη λειτουργική χρήση του Ψαλτηρίου στις ακολουθίες. Σχετικά με την επίδραση των ψαλμών στη ζωή των πιστών τόνισε ότι αυτή προσφέρει μεγάλη ψυχική ωφέλεια. Χαρακτήρισε, επίσης, απαραίτητη τη χρήση των ψαλμών τόσο στη λατρεία της Εκκλησίας όσο και στην προσωπική κατ’ ιδίαν προσευχή του πιστού.
Ο διευθυντής της Βιβλικής Εταιρείας κ. Μιχάλης Χατζηγιάννης, στην εισήγησή του “η έκδοση του Ψαλτηρίου από την Ελληνική Βιβλική Εταιρεία” μίλησε για τον διδακτικό σκοπό των βιβλικών αναγνωσμάτων. Για αυτό, τόνισε, “πρέπει πρωτίστως να είναι κατανοητά από το πλήρωμα της Εκκλησίας”.
Αναφέρθηκε, ακόμη, στη συνεργασία της Βιβλικής Εταιρείας με την Ιερά Σύνοδο για την έκδοση του Ψαλτηρίου το οποίο “είναι διαχρονικά το πιο αγαπητό ανάγνωσμα τόσο για τους χριστιανούς όσο και για τους Ιουδαίους”, όπως υποστήριξε.
“Η ελληνική Βιβλική Εταιρεία στοχεύει στην μετάφραση όλων των βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης σε συνεργασία με πολλούς ακαδημαϊκούς καθηγητές θεολογικών σχολών και επιθυμεί να συμβάλλει στην προσπάθεια μελέτης αλλά και βίωσης των ιερών κειμένων”, τόνισε ο κ. Χατζηγιάννης.
Για τους συμβολισμούς και προεικονίσεις που υπάρχουν στο Ψαλτήριο και πώς αυτοί βρίσκουν την εκπλήρωσή τους στα Ευαγγέλια και την Αποκάλυψη μίλησε ο Δρ. Θεολογίας Τιμολέων Γαλάνης στην εισήγησή του με θέμα “Τότε ανοίσουσιν επί το θυσιαστήριόν σου μόσχους (Ψαλμ. 50, 21). Το Ψαλτήρι ως προφητικό- εσχατολογικό κείμενο στη λατρεία της Εκκλησίας”.
“Λατρεία και Ιστορία στους Ψαλμούς. Από την Παλαιά Διαθήκη στον χριστιανικό κόσμο” ήταν το θέμα του ομότιμου καθηγητή της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ κ. Δημητρίου Καϊμάκη. “Οι ψαλμοί είναι λειτουργικά κείμενα με άφθαρτη αξία. Διαμορφώθηκαν και πήραν την τελική τους μορφή μέσα από τη λειτουργική τους χρήση”, εξήγησε ο ομιλητής.
Για τους “ψαλμούς στην Καινή Διαθήκη” μίλησε ο Δρ. Θεολογίας Βασίλειος Τζέρπος, επικεντρώνοντας την εισήγησή του στις διηγήσεις του Πάθους και της Σταύρωσης όπου παρατίθενται ψαλμικοί στίχοι είτε άμεσα, κατά λέξη, είτε έμεσα. “Σε αυτές τις περιπτώσεις, μάλιστα, επιβεβαιώνεται ο προφητικός χαρακτήρας του Ψαλτηρίου ο οποίος επαληθεύεται στο πρόσωπο του Χριστού”, είπε συγκεκριμένα ο κ. Τζέρπος.
Ο επίκουρος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου Srboljub Ubiparipovic, στην εισήγησή του με θέμα “από το Ψαλτήριο προς την παλαιοαναφορά. Ο ρόλος του Ψαλτηρίου στη διαμόρφωση της Αναφοράς στην πρωτοχριστιανική περίοδο”, μίλησε για τον ρόλο του Ψαλτηρίου στην αναφορά της πρωτοχριστιανικής περιόδου, βασιζόμενος σε πολλές καινοδιαθηκικές αναφορές από τα ευαγγέλια και τις επιστολές των Αποστόλων.
Για “το Ψαλτήριο στην καθημερινή ζωή και ευσέβεια του λαού μας” μίλησε ο Δρ. Θεολογίας Ιωάννης Κουκίδης. Ο κ. Κουκίδης ξεκίνησε την εισήγησή του αναλύοντας τη σημασία του Ψαλτηρίου διαχρονικά στη ζωή των πιστών αλλά και της Εκκλησίας συνολικά. Συνέχισε παραθέτοντας περιπτώσεις χρήσης ψαλμικών στίχων στην καθημερινή ζωή του ελληνικού λαού, σε παροιμίες, κάλαντα ή ταφικά έθιμα. Ο κ. Κουκίδης παρατήρησε ότι σε κάποιες παροιμίες το νόημα ταυτίζεται με το νόημα του ψαλμικού χωρίου ενώ σε άλλες έχει πλήρως παραφθαρεί.
“Μάρκου 15: 34, 37 και διακειμενικότητα” ήταν ο τίτλος της εισήγησης του αναπληρωτή καθηγητή του Τμ. Θεολογίας ΑΠΘ κ. Χαράλαμπου Ατματζίδη. Ο κ. Ατματζίδης παρουσίασε τη συσχέτιση του ψαλμικού στίχου από τον οποίο προέρχεται το συγκεκριμένο ευαγγελικό ανάγνωσμα με άλλα κείμενα της πρωτοχριστιανικής γραμματείας αλλά και με ορισμένα λογοτεχνικά κείμενα.
Η επίκουρη καθηγήτρια του Τμ. Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ κ. Ευαγγελία Δάφνη μίλησε για τον “ψαλμό του Αμώμου”. Παρουσίασε τη δομή και το περιεχόμενο του συγκεκριμένου ψαλμού (118) καθώς και τις πηγές έμπνευσης του συγγραφέα. Έκανε δε έναν ιστορικό προσδιορισμό του χρόνου συγγραφής του συγκεκριμένου ψαλμού.
“Απόπειρες ποιητικής απόδοσης του Ψαλτηρίου” παρουσίασε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμ. Ποιμαντικής ΑΠΘ πατήρ Νικόδημος Σκρέττας. Ο π. Νικόδημος έκανε συνοπτική παρουσίαση της εβραϊκής ποίησης και παρουσίασε χρονολογικά τις απόπειρες ποιητικής απόδοσης του Ψαλτηρίου, επιχειρώντας, παράλληλα, και μια σύντομη κριτική αποτίμηση κάθε μιας. Έκλεισε την ομιλία του με λίγους στίχους από την προσωπική του απόπειρα ποιητικής απόδοσης του Ψαλτηρίου.
Στην εισήγησή της με θέμα “το κείμενο των Ψαλμών και η φιλολογική κίνηση”, η καθηγήτρια του Τμ. Θεολογίας ΑΠΘ κ. Άννα Κόλτσιου- Νικήτα προσέγγισε το βιβλίο του Ψαλτηρίου από φιλολογική σκοπιά. Παρέθεσε, ακόμη, τις διάφορες κριτικές εκδόσεις που διαχρονικά επιχείρησαν να διορθώσουν λάθη του πρωτότυπου κειμένου αλλά και των μεταφράσεών του.
Για την “κατ΄ιδίαν χρήση του Ψαλτηρίου στην προς Μαρκελλίνον Επιστολή του Μεγάλου Αθανασίου” μίλησε ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμ. Ποιμαντικής ΑΠΘ κ. Αθανάσιος Παπαρνάκης. Ο ομιλητής παρουσίασε το περιεχόμενο της συγκεκριμένης επιστολής του Μ. Αθανασίου που αναφέρεται αποκλειστικά στο Ψαλτήριο, τη δομή και τη χρησιμότητά του στην ψυχική οφέλεια των πιστών.
“Οι μελοποιημένοι ψαλμοί στην ορθόδοξη κατήχηση” ήταν το θέμα της εισήγησης του αναπληρωτή καθηγητή του Τμ. Ποιμαντικής ΑΠΘ πατρός Σπυρίδωνος Αντωνίου. Ο π. Σπυρίδων ξεκίνησε την εισήγησή του με μια αναδρομή στη χρήση του μέλους και της μουσικής από την Εκκλησία για λειτουργικούς και διδακτικούς σκοπούς. Συνέχισε παραθέτοντας τη λειτουργική χρήση των ψαλμών σύμφωνα με τα δύο τυπικά, ασματικό και μοναχικό. Επισήμανε το πλούσιο νοηματικό περιεχόμενο των ψαλμικών στίχων οι οποίοι ντυμένοι με την εκκλησιαστική μουσική μπορούν άριστα να χρησιμοποιηθούν στην ορθόδοξη κατήχηση. “Η μελωδία έχει τη δύναμη να εντυπώνει στον νου τον λόγο” τόνισε ο π. Σπυρίδων, “όπως έχουν αποδείξει οι έρευνες”. Τέλος, παρουσίασε στην πράξη κάποιους μελοποιημένους ψαλμικούς στίχους, ψάλλοντάς τους με τη συνοδεία φοιτητών της Θεολογικής Σχολής.
Τις “ψαλμικές αποτυπώσεις στο έργο Περί της εν Χριστώ ζωής του αγίου ΝΙκολάου Καβάσιλα” παρουσίασε ο πατήρ Στυλιανός Χατζηγρηγορίου. Στο συγκεκριμένο έργο του ο ιερός πατήρ ορίζει, διερμηνεύει και προβάλλει την εν Χριστώ ζωή μέσα από τους επτά λόγους που συναπαρτίζουν το έργο. Για να στηρίξει τους λόγους χρησιμοποιεί ψαλμικά χωρία τα οποία αναφέρει είτε επί λέξει είτε ελευθέρως. Αυτά τα ψαλμικά χωρία παρουσιάστηκαν στην εισήγηση, εντασσόμενα στη νοηματική συνάφεια του κειμένου.
Μια απόπειρα αποκωδικοποίησης των λόγων για τους οποίους επιλέγονται συγκεκριμένοι ψαλμοί στο μηνολόγιο των αγίων επιχείρησε να κάνει ο επίκουρος καθηγητής της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Ηρακλείου κ. Εμμανουήλ Δουνδουλάκης στην εισήγησή του “η χρήση του Ψαλτηρίου και των παραθεμάτων του στους βίους των αγίων στο Μεταφραστικό Μηνολόγιο”. Οι ψαλμοί που αξιοποιούνται συχνότερα από τον βιογράφο ενός αγίου στο Μεταφραστικό Μηνολόγιο ανήκουν κυρίως στο λογοτεχνικό είδος των δοξολογιών και των δεήσεων ή ικεσιών. Το περιεχόμενό τους συνδέεται με τις δυσχέρειες που βιώνει ο άγιος, εξήγησε ο κ. Δουνδουλάκης.
Η τελευταία εισήγηση του συνεδρίου είχε θέμα “η κατανομή του Ψαλτηρίου στο ρωμαϊκό λειτουργικό τύπο και η μεταρρύθμιση του Πάπα Πίου του 10ου”, η οποία παρουσιάστηκε από τον επίκουρο καθηγητή του Τμ. Ποιμαντικής ΑΠΘ π. Χρυσόστομο Νάσση και τον υποψήδιο διδάκτορα του ίδιου τμήματος Γεώργιο Παπαδόπουλο. “Η ανάγνωση του Ψαλτηρίου αποτελεί αρχαία παράδοση του χριστιανισμού. Η πρώτη αναφορά χρήσης του στις ακολουθίες ανήκει στον Πάπα Ρώμης Ιππόλυτο τον 3ο αι. μ. Χ.”, εξήγησαν οι ομιλητές.
