Η χρήση εξελληνισμένων εβραϊκών λέξεων, όπως ‘‘αμήν’’, ‘‘αλληλούια’’ και άλλων παρόμοιων, είναι συχνή στη χριστιανική θεολογική και λειτουργική γλώσσα. Μια από τις λέξεις αυτές είναι ο όρος ‘‘Μεσσίας’’ που περιγράφει κάποιον ο οποίος ανήλθε σε ένα ανώτατο αξίωμα με ένα τελετουργικό τυπικό που περιλάμβανε χύσιμο λαδιού στο κεφάλι του.
Στην ελληνική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης ο όρος αποδίδεται ως ‘‘χριστὀς’’ και χρησιμοποιείται συνήθως ως τίτλος του βασιλιά του Ισραήλ. Για πρώτη φορά το τυπικό αυτό αναφέρεται στο πρώτο βιβλίο των Βασιλειών: Τότε πήρε ο Σαμουήλ το δοχείο με το λάδι και το έχυσε πάνω στο κεφάλι του Σαούλ, τον φίλησε και του είπε: «Ο Κύριος σε έχρισε άρχοντα στον λαό του που του ανήκει» (10:1). Πρόκειται πιθανότατα για κάποιο τελετουργικό που προέρχεται από τους Χετταίους και μέσω των Χαναναίων πέρασε στους Ισραηλίτες, για να καταστεί τελικά βασικό στοιχείο του τυπικού της επίσημης ανάρρησης στον θρόνο ενός βασιλιά (1Βα 9:1 – 10:16· 16:1-13· 2Βα 2:4· 5:3· 4Βα 9), ο οποίος στο εξής καλείται ‘‘χριστός Κυρίου’’ (Ψαλ 2:2· 19:7· 131:10,17· κ.ά.). Με τη χρίση ο Θεός αναλάμβανε τον νέο βασιλιά υπό την προστασία του, ώστε να μην επιτρέπεται σε κανένα να τον βλάψει (1Βα 24:7,11· Ψαλ 88:21-23) και ταυτόχρονα τον καθιστούσε εντολοδόχο του με αποστολή τη σωτηρία του λαού του (1Βα 9:16· 10:1).
Παράλληλα, η χρίση θεωρήθηκε ως δωρεά θείου Πνεύματος προς τον χριόμενο, όμοια με εκείνη με την οποία ο Θεός καθιστούσε τους ηγέτες της περιόδου των κριτών άμεσους εντολοδόχους του (1Βα 16:13-14· 2Βα 23:1-2), οπότε συνδέθηκε έτσι μια κληρονομιά της νομαδικής περιόδου του Ισραήλ με έναν χαναανιτικό θεσμό. Η χρίση με λάδι απέκτησε τελικά τόση σπουδαιότητα για τον Ισραήλ, ώστε και σε άλλα πρόσωπα, που θεωρούνταν ότι αναλάμβαναν μια αποστολή κατ’ εντολήν του Θεού, αποδιδόταν ο τίτλος ‘‘χριστός του Κυρίου’’, εκλεκτός, δηλαδή, επιλεγμένος από τον Κύριο για να κάνει κάτι σημαντικό (Λευ 4:3,5,16· 6:15· 3Βα 19:15-16· Ψαλ 104:15· Ησα 61:1· Δαν 9:25,26). Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος φέρει τον τίτλο “χριστός (του Κυρίου)” (Ησα 45:1), εφόσον θεωρείται εκλεγμένος από τον Θεό (Ησα 41:25) με αποστολή να σώσει τον λαό του (Ησα 45:11-13), να επιτρέψει, δηλαδή, την επιστροφή των εξόριστων στη Μεσοποταμία Ιουδαίων στη γη της Παλαιαστίνης.
Η ιδιαίτερη σημασία που απέκτησε η χρίση με λάδι, καθώς έγινε ταυτόσημη με την ανάθεση θείας αποστολής προς σωτηρία του λαού και με τη χορήγηση θείου Πνεύματος, είχε ως αποτέλεσμα να συνδεθούν, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της αιχμαλωσίας, τότε, δηλαδή, που τα βασίλεια του Ισραήλ και του Ιούδα είχαν καταστραφεί και ο λαός ζούσε στην εξορία, οι προσδοκίες των Ισραηλιτών για σωτηρία με την αναμονή κάποιου μελλοντικού βασιλιά-μεσσία. Η εμπειρία του λαού από την παρουσία του Θεού στην ιστορία του, κάθε φορά που ο Ισραήλ αντιμετώπιζε δυσκολίες ή ακόμα και αδιέξοδες καταστάσεις, πήγαζε και η βεβαιότητα ότι ο Θεός θα είναι και στο μέλλον παρών, και θα παρέμβει και πάλι στην Ιστορία με την αποστολή ενός χρισμένου ηγέτη με εντολή να σώσει τον λαό του. Έτσι, οι παλιές προφητείες ξαναδιαβάζονται και ο λαός αναζητά σ’ αυτές κάποιο σημάδι, κάποια ακτίνα φωτός, για έξοδο από το αδιέξοδο της αιχμαλωσίας στην οποία βρέθηκε. Αλλά και νέοι προφήτες αναδεικνύονται που στέλνονται από τον Θεό να στηρίξουν τον λαό του και να αναθερμάνουν τις προσδοκίες του με τις προφητείες τους. Μια τέτοια προφητεία σώζεται στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα, στο 9ο κεφάλαιο (στχ 6-7):
Για χάρη μας γεννήθηκε ένα παιδί,
μας δόθηκε ένας γιος,
που η εξουσία του βρίσκεται πάνω στους ώμους του,
και τ’ όνομά του είναι “Αγγελιοφόρος της Μεγάλης Απόφασης”,
“Θαυμαστός Σύμβουλος”, “Θεός Ισχυρός”,
“Εξουσιαστής”, “Άρχοντας της Ειρήνης”,
“Πατέρας των Μελλοντικών Εποχών”.
Ο Θεός λέει:
«Εγώ θα φέρω ειρήνη στους άρχοντες
και σ’ αυτόν θα χαρίσω ειρήνη και υγεία».
Μεγάλη θα είναι η εξουσία του,
και η ειρήνη του δεν θα έχει τέλος·
θα καθίσει στον θρόνο του Δαυίδ,
θα αποκαταστήσει τη βασιλεία του,
και θα φροντίσει γι᾽ αυτήν με δίκαιη κρίση και δικαιοσύνη,
από τώρα και για πάντα.
Όλα αυτά θα τα κάνει η φλογερή αγάπη του Κυρίου Σαβαώθ .
Η παραπάνω προφητεία είναι συντεταγμένη σε ποιητική μορφή και βρίσκεται στο τέλος μιας ευρύτερης ενότητας που αρχίζει από το 6ο κεφάλαιο του βιβλίου και περιέχει διάφορες προφητείες με πιο γνωστή εκείνη που εξαγγέλλει τη γέννηση του Εμμανουήλ στο 7:14. Στην εξαγγελία ότι θα γεννηθεί ένα παιδί που το όνομά του σημαίνει «Ο Θεός είναι μαζί μας» η κραυγή «παιδίον ἐγεννήθη ἡμῖν» που περιέχεται στην τελευταία προφητεία της ενότητας επέχει θέση διαβεβαίωσης που αναπτερώνει τις ελπίδες της κοινότητας ότι αυτό θα πραγματοποιηθεί σύντομα.
Η προφητεία αρχίζει με την εξαγγελία της ανατολής ενός “μεγάλου φωτός” που θα φέρει τη χαρά σε όσους ζουν στο σκοτάδι (9:1-2). Η χαρά οφείλεται, όχι μόνο στην αναμενόμενη απαλλαγή από την πολιτική καταπίεση αλλά κυρίως στη γέννηση ενός παιδιού. Γι’ αυτόν τον λόγο περιγράφονται αναλυτικά η γέννησή του, η ανάληψη της εξουσίας του, η ονοματοδοσία του και το είδος της διακυβέρνησης που θα ασκήσει. Τονίζεται ότι θα είναι φορέας εξουσίας, αλλά εξουσίας ειρήνης, καθώς δεν θα χρειαστεί να αναλάβει κάποια πολεμική δράση, ούτε ακόμη και προς εδραίωση της ειρήνης. Όλα γίνονται από τον Θεό. Αυτός φέρνει ή είναι το φως, αυτός φέρνει τη χαρά και θραύει τον ζυγό και γι’ αυτό το κείμενο καταλήγει με τη φράση «ο ζήλος του Κυρίου Σαβαώθ θα τα κάνει αυτά». Εκείνο όμως που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι η περιγραφόμενη στη συγκεκριμένη προφητεία εγγύτητα του μεσσία προς τον θεό. Τα ονόματα που αποδίδει ο προφήτης στον μεσσία -και είναι ανάλογα προς τα ονόματα που παίρνει ένας φαραώ όταν ανέρχεται στο θρόνο- είναι ταυτόχρονα και ονόματα με τα οποία χαρακτηρίζεται ο Θεός. Έτσι ο μεσσίας ταυτίζεται σχεδόν με τον Θεό. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα τολμηρή θεώρηση, αν υποτεθεί ότι αναφέρεται σε επίγειο βασιλιά. Μόνον ως ελπίδα για το μέλλον θα μπορούσε ο Ισραήλ να διατυπώσει τέτοιες ιδέες.
Το ότι η διδασκαλία και η δράση του Ιησού από τη Ναζαρέτ ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες που εξαγγέλλονται με την παραπάνω προφητεία προκύπτει από μια έστω και επιπόλαιη ανάγνωση του κειμένου των Ευαγγελίων της Καινής Διαθήκης. Προφανώς γι’ αυτόν τον λόγο η προφητεία αυτή διαβάζεται, σύμφωνα με την ανατολική λειτουργική παράδοση, κατά την Ενάτη Ώρα, λίγο πριν αρχίσει ο Εσπερινός της γιορτής των Χριστουγέννων. Όμως όταν ο αναμενόμενος μεσσίας ήρθε, ο λαός του δεν τον αναγνώρισε. Τόσο από πολιτική και οικονομική όσο και από θρησκευτική άποψη η κατάσταση για τους Ιουδαίους κατά τους τέσσερις προχριστιανικούς αιώνες ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Δεν είναι, κατά συνέπεια περίεργο, το ότι σε μια τέτοια περίοδο κρίσης τα αρχαία κείμενα και οι προφητείες επανερμηνεύονται υπό το κράτος αυτής ακριβώς της κρίσης, με αποτέλεσμα το περιεχόμενό τους να διαστρευλωθεί στη φαντασία και στις προσδοκίες του λαού. Η απογοήτευση που αντανακλάται στο δεύτερο μέρος του μεταιχμαλωσιακού βιβλίου του προφήτη Ζαχαρία από τις ενέργειες τόσο της πολιτικής όσο και της θρησκευτικής ηγεσίας του λαού αποτελεί το πιο εύγλωττο παράδειγμα.
Έτσι, η Εκκλησία, ως νέος Ισραήλ, καθίσταται κληρονόμος των επαγγελιών των προφητών. Κατά συνέπεια μια συνεπής προς το προφητικό όραμα και τη διδασκαλία του Ιησού χριστιανική ζωή, όπως αυτή περιγράφεται χαρακτηριστικά στη σχετική με τον άρχοντα της ειρήνης προφητεία του βιβλίου του Ησαΐα, θα έπρεπε μεταξύ άλλων να στοχεύει στην ολοκληρωτική μεταστροφή των όρων και προϋποθέσεων της ζωής, με την εγκαθίδρυση μιας κοινωνίας ειρήνης και δικαίου και με την ανατροπή των σχέσεων που διέπουν την οικονομία της αγοράς. Μια τέτοια εκκλησιαστική κοινωνία προϋποθέτει την υπέρβαση της ατομικότητας των μελών της, η οποία όμως δεν επιβάλλεται αλλά επιδιώκεται από τα ίδια τα μέλη της κοινότητας ελεύθερα και αγαπητικά, κατά το «μηδεὶς τὸ ἑαυτοῦ ζητείτω ἀλλὰ τὸ τοῦ ἑτέρου» (1Κο 10:24), και στοχεύει στο να φανερώνει μέσα στην Ιστορία τη Θεότητα ως Τριάδα Προσώπων και να δίνει μαρτυρία του οράματός της για το πολίτευμα της Βασιλείας των Ουρανών.
*Ο Μιλτιάδης Κωνσταντίνου είναι Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ και Άρχων Διδάσκαλος του Ευαγγελίου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας.