Από ιδρύσεως (381 μ.Χ) και εντεύθεν, η αδιάλειπτη παρουσία και το έργο του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως αποτελεί μια πραγματικότητα που με χριστιανικούς όρους δύναται να αποκαλεσθεί και ως ένα «συνεχιζόμενο θαύμα».
Ομολογουμένως, σε βάθος 16 αιώνων η ιστορία του θεσμού έχει σημαδευτεί από λαμπρές και μελανές σελίδες. Παρά ταύτα ουδέποτε έπαψε να αποτελεί σημείο αναφοράς και αφετηρία γεγονότων και εξελίξεων για το Ανατολικό Ρωμαϊκό Χριστιανικό Δόγμα και την καθ’ ημάς Ανατολή. Τόσο για τους ζηλωτές όσο και για τους πολέμιους του ανά τους αιώνες το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν απώλεσε ποτέ τον Ελληνο-χριστιανικό του χαρακτήρα και την πρωταρχική του ιεραποστολική διακονία, της εδραίωσης και διάδοσης του Ορθού Λόγου στον Τριαδικό Θεό.
Αποδεχόμενοι τα άνωθεν ειπωμένα ως αδιαπραγμάτευτες αλήθειες που νοηματοδοτούν την φυσική και μη παρουσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ως τις μέρες μας, είμαστε σε θέση να προβούμε στην ανάλυση των σχέσεων μεταξύ αυτού και της ισλαμικής διακυβέρνησης Ερντογάν. Διανύοντας την δεύτερη δεκαετία παρουσίας και δράσης του Ερντογάν στα πολιτικά δρώμενα της γείτονος, είναι αντιληπτή η δυναμική στροφή της σημερινής Τουρκίας προς το Ισλάμ και τον Αραβικό κόσμο και η συνακόλουθη ρήξη της με την Δύση. Σχηματικά η νέα αυτή ταυτότητα θα μπορούσε να μεταφραστεί ως «ισλαμοκεμαλισμός» και ως τώρα έτσι εκλαμβάνεται η πολιτική που έχει υιοθετήσει το ΑΚΡ και περιγράφει την ιδεολογία μεγάλου μέρους του εκλογικού του σώματος.
[row][third_paragraph]
[blockquote style=”2″]Ανέκαθεν οι Τούρκοι ιθύνοντες αντιμετωπίζουν το Ορθόδοξο στοιχείο ως «αναγκαίο κακό» που ιστορικές συγκυρίες τους επιβάλλουν να συμβιώσουν χωρίς ιδιαίτερη προθυμία. Στο μυαλό των Τούρκων η ύπαρξη και μόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποτελεί πηγή «κακών» [/blockquote][/third_paragraph]
[paragraph_right]
Το «Δογμα Ερντογάν» επιδιώκει να συνθέσει μια νέα «ισλαμοκεμαλική» ταυτότητα για την Τουρκία και να αναβιώσει το Οθωμανικό αυτοκρατορικό παρελθόν της, ως χώρα πρότυπο οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής διακυβέρνησης για τις μουσουλμανικές χώρες της Ανατολής και της ευρύτερης περιοχής της Ν/Α Μεσογείου.
Το «ισλαμοκεμαλικό στρατηγικό Δογμα Ερντογάν» επιδιώκει να καταστήσει την Τουρκία μέχρι το έτος 2023 (100 χρόνια από την ίδρυση της Δημοκρατίας της Τουρκίας) ηγέτιδα και παγκόσμια δύναμη.
Υπό το πρίσμα αυτό επί Ερντογάν, οι σχέσεις του Φαναριού με την «Υψηλή Πύλη» διαμορφώνονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο αρχών που βρίσκονται σε αλληλοεπίδραση μεταξύ τους και σε ένα βαθμό έχουν και αυτόνομη πορεία.
[/paragraph_right][/row]
Το «αναγκαίο κακό»
Διαχρονικά, η Τουρκία είναι εγκλωβισμένη από την «παραδοσιακή-αφομοιωτική» της αντίληψη για τις μειονότητες – χριστιανικές ή μη. Οι σχέσεις της με το Οικουμενικό Πατριαρχείο επηρεάζονται τόσο από τις εσωτερικές δυναμικές όσο και από το διεθνές περιβάλλον. Ανέκαθεν οι Τούρκοι ιθύνοντες αντιμετωπίζουν το Ορθόδοξο στοιχείο ως «αναγκαίο κακό» που ιστορικές συγκυρίες τους επιβάλλουν να συμβιώσουν χωρίς ιδιαίτερη προθυμία. Στο μυαλό των Τούρκων η ύπαρξη και μόνο του Οικουμενικού Πατριαρχείου αποτελεί πηγή «κακών» που θα επιθυμούσαν και διαχρονικά επιδιώκουν να εξαλείψουν. Δύο σημαντικές διαφορές σε σχέση με το κεμαλικό παρελθόν που χρήζουν ιδιαίτερης ανάλυσης και αξιολόγησης είναι οι εξής:
(1) Oυδέποτε στο πρόσφατο παρελθόν ένας λαοπρόβλητος Πρωθυπουργός (νυν Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας) δεν είχε τόσο στενές και αναπτυγμένες σχέσεις με ένα Ρωμιό Πατριάρχη. Από τα χρόνια που ο Ρετζέπ Ταγιπ Ερντογάν ως εκλεγμένος Δήμαρχος στην Κωνσταντινούπολη ήταν έγκλειστος στην φυλακές για ένα φιλο-ισλαμικό του ποίημα, αναπτύχθηκαν ιδιαίτερες διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ αυτού και του Παναγιωτάτου Βαρθολομαίου με συχνές επισκέψεις του τελευταίου στις φυλακές. Η αμοιβαία συμπάθεια και κατανόηση μεταξύ των δύο ανδρών επιτρέπει ακόμα και σήμερα να υπάρχουν ανοιχτοί δίαυλοι επικοινωνίας οι οποίοι βέβαια επιδρούν στο βαθμό του εφικτού και όσο το επιτρέπουν οι εκάστοτε συγκυρίες. Η ιδιαίτερη καταγωγή του Ερντογάν από την Ριζούντα του Πόντου ίσως και να παίζει το ρόλο της.
(2) Μέσα στα πλαίσια του «νέο-Οθωμανισμού», ο «νέο-Σουλτάνος» Ερντογάν με το ασκέρι του ασκεί μια πιο προσεκτική πολιτική απέναντι στις μειονότητες αναβιώνοντας τις σχέσεις που είχαν διαμορφώσει οι σουλτάνοι με το Φανάρι επι Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αλλαγές στο βακούφικο νόμο, οι εκλογές στα Ομογενειακά σωματεία, η αναστήλωση εκκλησιών και η προβολή του χριστιανικού παρελθόντος της Τουρκίας εντάσσονται σε μια ευρύτερη ατζέντα εξωστρέφειας της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στις ζώνες επηρεασμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Τελευταία οι Τούρκοι ανακαλύπτουν το Ορθόδοξο στοιχείο στην Τουρκία, προβάλλουν τα ελληνικά και χριστιανικά μνημεία και ασκούν μια επιθετική πολιτική φιλίας στο ελληνικό στοιχείο που κατά χιλιάδες συρρέει στην Πόλη και τα παράλια για να γευτεί τα ανατολίτικα εδέσματα και να δει από κοντά τις προγονικές εστίες. Η λογική πίσω από την φαινομενική (λύκο)φιλία είναι τόσο τα οικονομικά οφέλη που εισπράττουν από τον προσκυνηματικό τουρισμό αλλά κυρίως η εξοικείωση των επισκεπτών των όμορων κρατών με τον αναδυόμενο τουρκικό επεκτατισμό και το Οθωμανικό τους «παρελθόν».
Οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι
Η θέση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και η καθημερινότητα των ελαχίστων πλέον ομογενών (μετά τις αλλεπάλληλες γενοκτονίες, τα Πογκρόμ και τις διώξεις) είναι σαφέστατα καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν όμως η ουσία παραμένει η ίδια. Μια πιο συντηρητική και ισλαμοκρατούμενη Τουρκία εγκυμονεί κινδύνους που μεσοπρόθεσμα μπορούν να απειλήσουν την τελευταία αυτή κοιτίδα της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού. Ο Ερντογάν παίζει αριστοτεχνικά το «χαρτί» του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς όφελος της Τουρκίας και αυτό πρόδηλα καταδεικνύεται από το γεγονός πως σε σημαντικά ζητήματα όπως αυτό της Χάλκης κρατά την άτεγκτη στάση των προκατόχων του κεμαλιστών.
Συνεπώς όσοι επιχειρούν να αναλύσουν, συχνά στοχοποιώντας αρνητικά τον «αναβαθμισμένο» ρόλο που φαίνεται να έχει προσφάτως το ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως λησμονούν ή τεχνηέντως αποκρύπτουν την βασική επιδίωξη Ερντογάν να αναβιώσει το αυτοκρατικό-μουσουλμανικό παρελθόν της Τουρκίας και οι όποιες κινήσεις καλής θελήσεως στο ελληνικό στοιχείο ακολουθούν την πολιτική του «καρότου- μαστιγίου».
*Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Ορθοδοξία Info” Τεύχος 1 Ιανουάριος 2015