H ρητορική της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας περί της Πανορθοδόξου Συνόδου εκφράστηκε ιδιαίτερα στις δύο συνεδριάσεις της μόνιμης (μικρής) Ιεράς Συνόδου της: κατά τη 13η Ιουνίου και 15η Ιουλίου του 2016. Η πρώτη συνεδρίαση ήταν έκτακτη και η δεύτερη κανονική. Το θέμα της Πανορθοδόξου Συνόδου επίσης συζητήθηκε στη ολομέλεια Σύνοδο που περιέχει όλη την ιεραρχία της Ρωσικής Εκκλησίας. Η Σύνοδος αυτή συνεδρίαζε στην Μόσχα από την 29η Νοεμβρίου με την 2η Δεκεμβρίου του 2017.
Ας αρχίσουμε με τη συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου κατά την 13η Ιουνίου 2016. Όπως έχω αναφέρει η συνεδρίαση αυτή της Συνόδου ήταν έκτακτη. Μαζεύτηκε αμέσως μετά οι Εκκλησίες που είχαν αποφασίσει να μην πάνε στη Κρήτη πήραν σχετικές αποφάσεις και λίγο πριν την έναρξη των συνεδριάσεων στην Κρήτη.
Η Σύνοδος στη Μόσχα εξέδωσε μια ειδική δήλωση που επιγράφθηκε χαρακτηριστικά: “Περί της περίστασης που αναδύθηκε σε σχέση με την άρνηση μερικών Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών να συμμετάσχουν στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.”[1] Όπως φαίνεται και από τον τίτλο της, η δήλωση ασχολήθηκε με τις αποφάσεις των Εκκλησιών Αντιόχειας, Γεωργίας, Βουλγαρίας και Σερβίας (τότε η εκκλησία Σερβίας είχε αποφασίσει να μην πάει στην Κρήτη). Η τοποθέτηση της Ρωσικής Εκκλησίας βασιζόταν σε μια ειδική ερμηνεία της ομοφωνίας (consensus). Σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία, ένα απαραίτητο κριτήριο νομιμότητας της Πανορθοδόξου Συνόδου θα ήταν η συμμετοχή σε αυτήν όλων των αναγνωρισμένων τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Μόνο εκείνες αποφάσεις αυτής της Συνόδου θα είχαν κύρος οι οποίες θα θεσπίζονταν με την ομοφωνία των Εκκλησιών. Επειδή κάποιες Εκκλησίες ήδη είχαν δηλώσει ότι δεν θα έρχονταν στην Κρήτη, η Μόσχα πρότεινε να κληθεί η Ιερά και Μεγάλη Σύνοδος αργότερα, όταν όλες οι Εκκλησίες να έχουν απόλυτη ομοφωνία επάνω στα θέματά της.
Η Ρωσική Σύνοδος της 13ης Ιουνίου κλήθηκε να δώσει στον Πατριάρχη το μαντάτο να μη στείλει την αντιπροσωπία της Ρωσικής Εκκλησίας στην Κρήτη και να μη πάει ο ίδιος, άμα η Κωνσταντινούπολη δεν δεχόταν τη Ρωσική πρόταση για αναβολή της Συνόδου. Επειδή η πρόταση αυτή εξ αρχής δεν ήταν ρεαλιστική, η απόφαση της Συνόδου ουσιαστικά σήμαινε την άρνηση της Ρωσικής Εκκλησίας να συμμετάσχει στην Σύνοδο.
Εδώ πρέπει να κάνω υποσημείωση ότι η Ρωσική Σύνοδος της 13ης Ιουνίου του 2016 στην δήλωσή της έκανε αναφορά στην Ολομέλεια Σύνοδο της Ιεραρχίας της Ρωσικής Εκκλησίας που είχε λάβει μέρος τον Φεβρουάριο του 2016. Τότε η ολομέλεια είχε αποφασίσει ότι όλες οι τοπικές Εκκλησίες θα έπρεπε να λάβουν μέρος στην Πανορθόδοξο Σύνοδο προκειμένου η τελευταία να θεωρείται νόμιμη. Έτσι ουσιαστικά επικυρώθηκε η Ρωσική ερμηνεία της ομοφωνίας.
Όπως γνωρίζουμε καλά, παρά αυτές τις δηλώσεις η Ιερά και Μεγάλη Σύνοδος επραγματοποήθῃ, χωρίς όμως συμμετοχή τεσσάρων Εκκλησιών: Αντιόχειας, Ρωσίας, Γεωργίας και Βουλγαρίας. Η μόνιμη Σύνοδος της Ρωσικής Εκκλησίας στην συνεδρίασή της κατά την 15η Ιουλίου του ίδιου έτους ασχολήθηκε με αυτήν, όχι όμως ως το κύριο θέμα της. Η Ρωσική Σύνοδος, αφ᾽ ενός μεν, αναγνώρισε “ότι η Σύνοδος που έγινε στη Κρήτη στην οποία έλαβαν μέρος οι Προκαθήμενοι και αρχιερείς των δέκα από δεκαπέντε αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Τοπικές Εκκλησίες, ήταν ένα σημαντικό γεγονός στην ιστορία της συνοδικής διαδικασίας στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία [διαδικασία] ξεκίνησε με την Πρώτη Πανορθόδοξη Σύσκεψη στην Ρόδο το 1961.” Αφ᾽ετέρου δε “η Σύνοδος που έγινε στην Κρήτη δεν μπορεί να θεωρείται Πανορθόδοξος και οι αποφάσεις της δεν εκφράζουν την Πανορθόδοξη ομοφωνία.”[2] Αυτό είναι επειδή κάποιες εκκλησίες δεν ήλθαν στην Κρήτη. Η Σύνοδος της Μόσχας έδωσε εντολή στη Συνοδική Βιβλικο-Θεολογική επιτροπή της Ρωσικής Εκκλησίας να μελετήσει από θεολογική πλευρά τις αποφάσεις που είχαν θεσπιστεί στην Κρήτη.
Τα συμπεράσματα της Επιτροπής αυτής παρουσιάστηκαν στην ολομέλεια Σύνοδο της Ρωσικής Εκκλησίας που έλαβε μέρος στη Μόσχα κατά το τέλος Νοεμβρίου – αρχές Δεκεμβρίου του 2017. Με βάση τα συμπεράσματα αυτά ο Πατριάρχης Μόσχας έκανε αξιολόγηση του κάθε εγγράφου που προέκυψε από την Πανορθόδοξο Σύνοδο.[3]
Έτσι αναφορικά στις αποφάσεις για νηστεία και αυτόνομο των Εκκλησιών, σημείωσε ότι αυτές δεν άλλαξαν από την προσυνοδική περίοδο. Η απόφαση για τις σχέσεις με τον υπόλοιπο Χριστιανικό κόσμο, κατά την γνώμη του, βελτιώθηκε σε σύγκριση με το προσυνοδικό προσχέδιό της. Συγκεκριμένα επαίνεσε την απόρριψη του ουνιτισμού. “Εν τούτοις, είπε, πολλές εκφράσεις παραμένουν ασαφείς και μην ικανοποιητικές. Μπορεί να κατανοηθούν με την έννοια ότι πρόκειται για την επανασύσταση της ενότητας των Χριστιανών και όχι για την ενοποίηση των ξεχωρισμένων Χριστιανικών κοινοτήτων με την Εκκλησία.”
Αναφέρθηκε με κριτική και στην Συνοδική απόφαση για γάμο. Είπε συγκεκριμένα ότι η έκφραση “πολιτική ένωση” με αναφορά στον γάμο είναι ασαφής. Πιο βαριά ήταν η κριτική του Πατριάρχη για την απόφαση σχετικά με την ιεραποστολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο. Μερικές εκφράσεις της απόφασης αυτής, σύμφωνα με τον Πατριάρχη Κύριλλο, χωρίς όμως να πει αυτός ποιες ακριβώς, είναι ασαφείς.
Μίλησε επίσης για ασάφεια κάποιων εκφράσεων και στα δύο μηνύματα που η Πανορθόδοξος Σύνοδος συνέγραψε επί τόπου και διακήρυξε. “Με κάποιες από αυτές η Εκκλησία μας δεν μπορεί να συμφωνήσει.” Πάλι δεν διευκρίνισε για ποιες εκφράσεις πρόκειται. Εν τούτοις είπε ότι ο τρόπος με τον οποίον τα μηνύματα αυτά αναφέρονται στα κοινωνικά ζητήματα, γενικώς δεν αντιτίθεται στην κοινωνική διδασκαλία της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ο Πατριάρχης επίσης αναφέρθηκε στο θέμα της ομοφωνίας. Κατά τη γνώμη του, “η αρχή της ομοφωνίας όλων των μελών της προσυνοδικής διαδικασίας προφανώς παραβιάστηκε.” Κατά τη γνώμη του, οι αποφάσεις της Πανορθοδόξου Συνόδου δεν εκφράζουν απόλυτα την Ορθόδοξη παράδοση και θέλουν την περαιτέρω συζήτηση και βελτίωση. Είπε ότι “η απόφαση να μη λάβουμε μέρος στη Σύνοδο δεν ήταν εύκολη, αλλά ήταν μόνη δυνατή στη κατάσταση που δημιουργήθηκε.”
Η ολομέλεια Σύνοδος της Ρωσικής ιεραρχίας στις αποφάσεις της υποστήριξε τα συμπεράσματα του Πατριάρχη. Συγκεκριμένα αποφάνθηκε ότι η Σύνοδος στην Κρήτη “δεν μπορεί να θεωρείται Πανορθόδοξος και οι αποφάσεις της δεν είναι απαραίτητες για όλο το Ορθόδοξο πλήρωμα, επειδή… παραβιάστηκε η αρχή της ομοφωνίας. Εν τούτοις η Σύνοδος στην Κρήτη πρέπει να αναγνωριστεί ως ένα σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας.”
Με βάση αυτή την απόφαση της ολομέλειας της Ρωσικής ιεραρχίας, η επίσημη ρητορική της Ρωσικής Εκκλησίας συστηματικά αποφεύγει να χαρακτηρίζει τη Σύνοδο στην Κρήτη ως Αγία ή Μεγάλη ή Πανορθόδοξος. Αναφέρεται σ᾽ αυτήν κυρίως ως Σύνοδο στην Κρήτη.
Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ επίσης στη ρητορική της ηγεσίας της Ουκρανικής Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας. Ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας αυτής, που είναι δεύτερος στην τάξη της Ρωσικής Εκκλησίας μετά τον Πατριάρχη Μόσχας, δεν είναι τόσο προσεκτικός στις αποφάνσεις του για την Πανορθόδοξο Σύνοδο όπως είναι τα υπόλοιπα μέλη της Ρωσικής Συνόδου. Ενώ η επίσημη ρητορική της Ρωσικής Εκκλησίας κατονομάζει την Πανορθόδοξο Σύνοδο ως “Σύνοδος,” ο Μητροπολίτης Ονούφριος την έχει αποκαλέσει “ένα συνέδριο μερικών Ορθοδόξων Εκκλησιών.”[4]
Το στόμα του Μητροπολίτη Ονουφρίου για την Πανορθόδοξο Σύνοδο είναι και ο αρχιεπίσκοπος του Μπατσένυ Λογγίνος Ζαρ. Αυτός είναι βοηθός επίσκοπος στην Μητρόπολη από όπου προέρχεται και ο ίδιος Μητροπολίτης Ονούφριος. Ο Λογγίνος ήταν μοναδικός αρχιερέας που έλαβε μέρος στη Σύναξη που συνήλθε στη Θεσσαλονίκη τον Απρίλιο του 2017 για να καταδικάσει την Πανορθόδοξο Σύνοδο. Κατά τη γνώμη του Λογγίνου, η Σύνοδος αυτή είναι αιρετική επειδή προωθεί οικουμενισμό.[5]
Παρά τις ενέργειες και τοποθετήσεις του που δεν συμπίπτουν με τις επίσημες αποφάνσεις της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Λογγίνος απολαμβάνει υποστήριξη του Προκαθήμενου της Ουκρανικής Εκκλησίας, ο οποίος μάλιστα τον προώθησε από επίσκοπο στον αρχιεπίσκοπο και του δείχνει άλλα σημεία εύνοιάς του.
Συμπερασματικά μπορώ να πω ότι ο επίσημος λόγος της Ρωσικής εκκλησίας περί της Συνόδου και οι ενέργειές της σκοπεύουν να υποβαθμίζουν τη σημασία και το κύρος αυτής, όχι να τα εξουθενώσουν. Ταυτόχρονα υπάρχει και κίνημα ακραίου συντηρητισμού το οποίο απορρίπτει τη Σύνοδο χωρίς επιφυλάξεις. Την θεωρούν ως αιρετική και μη ορθόδοξη. Στο κίνημα αυτό συμμετέχουν κυρίως λαϊκοί, μοναχοί και κληρικοί, αλλά και κάποιοι επίσκοποι. Το επίκεντρο αντίστασης αυτής κατά της Συνόδου στο επίσημο επίπεδο είναι η Ορθόδοξη Εκκλησία Ουκρανίας υπό την ηγεσία του Μητροπολίτη Κιέβου Ονουφρίου.
[1] http://www.patriarchia.ru/db/text/4538241.html
[2] http://www.patriarchia.ru/db/text/4561903.html
[3] http://www.patriarchia.ru/db/text/5072994.html
[4] http://news.church.ua/2016/06/15/zibrannya-okremix-pravoslavnix-cerkov-ne-stane-velikim-i-svyatim-vsepravoslavnim-soborom-jogo-rishennya-ne-matimut-vsepravoslavnogo-znachennya/
[5] https://www.religion.in.ua/news/vazhlivo/33556-episkop-upc-prosit-sinod-rpc-priznat-velikij-sobor-na-krite-ereticheskim.html
