Τον αυθεντικό εκφραστή της αγιορείτικης ψαλτικής τέχνης με τη χαρισματική φωνή μακαριστό διακο- Διονύση Φιρφιρή τίμησε την Πέμπτη το απόγευμα το Τμήμα Θεολογίας Θεσσαλονικής, για πρώτη φορά σε ακαδημαϊκό επίπεδο και χώρο.
Σε συνεργασία με τον Δήμο Αριστοτέλη Χαλκιδικής, από όπου καταγόταν ο π. Διονύσιος, το Τμήμα Θεολογίας διοργάνωσε επιστημονική ημερίδα στην μνήμη του με τίτλο “Ο Αγιορείτης Ιεροψάλτης Διακο- Διονύσης Φιρφιρής”. Ακαδημαϊκοί, θεολόγοι, Αγιορείτες μοναχοί, ιερείς και ψάλτες που είχαν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν από κοντά, να μαθητεύσουν σε αυτόν και να μελετήσουν το έργο του, μετέφεραν στο κοινό τις εμπειρίες και τα βιώματά τους καθώς και τις έρευνές τους για την πολυσήμαντη προσωπικότητα του μακαριστού γέροντα.
Ο π. Διονύσιος, κατά κόσμον Δημήτριος Κούκος, γεννήθηκε το 1912 και καταγόταν από την Μεγάλη Παναγιά Χαλκιδικής. Μπήκε στο Άγιον Όρος όντας ακόμη παιδί και αφιέρωσε τη ζωή του στην Υπεραγία Θεοτόκο. Με τη χαρισματική φωνή του, δεν σταμάτησε να υπηρετεί το αναλόγιο μέχρι τα γεράματά του, προκαλώντας βαθιά συγκίνηση σε όσους τον άκουγαν.
Στον χαιρετισμό του κατά την έναρξη της ημερίδας, ο πρόεδρος του Τμ. Θεολογίας κ. Παναγιώτης Σκαλτσής υπογράμμισε ότι την εκδήλωση αυτή εμπνεύστηκαν άνθρωποι από την Μ. Παναγιά για να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους στον μακαριστό γέροντα που υπηρέτησε την αγιορείτικη ψαλτική παράδοση.
Ο αντιδήμαρχος του Δήμου Αριστοτέλη κ. Ιωάννης Μητροφάνης υπογράμμισε τους στενούς δεσμούς ανάμεσα στην Μ. Παναγιά και το Άγιον Όρος. “Το χωριό αυτό έχει δώσει πολλούς μοναχούς στον Άθωνα”, δήλωσε συγκεκριμένα. Για τον π. Διονύσιο, είπε ότι υπήρξε βαθύς γνώστης της θεωρίας της βυζαντινής μουσικής και μελετητής των έργων μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας.
Από το Κουτλουμουσιανό Κελί του Προφήτη Ηλία, όπου μόνασε ο μακαριστός γέροντας, ο π. Πορφύριος, στον δικό του χαιρετισμό, επεσήμανε ότι ο π. Διονύσιος κοσμούσε τις πανηγύρεις του Αγίου Όρους. “Ήταν απλός και σοβαρός στη ζωή και την τέχνη του, ανεπιτήδευτος και πηγαίος. Από το άκουσμά του αναδεικνύονται διδάγματα για την ψαλτική τέχνη”, ανέφερε χαρακτηριστικά. Μιλώντας γενικά για την ψαλτική τέχνη, τόνισε ότι “είναι λατρεία και ύμνος, όχι συναυλία, καλλιτεχνικό γεγονός, επίδειξη και εγωισμός”. Κλείνοντας, είπε ότι “ο διακό- Διονύσης μας άφησε την τέχνη του, τη φωνή και την αγάπη του για την ψαλτική και έχουμε χρέος να τα διαφυλάξουμε”.
Η πρώτη εισήγηση της ημερίδας ήταν από τον επίκουρο καθηγητή του Τμ. Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ κ. Εμμανουήλ Γιαννόπουλο με θέμα “Η ψαλτική παράδοση του Αγίου Όρους και ο Διακο- Διονύσης Φιρφιρής”. Ο κ. Γιαννόπουλος ξεκίνησε κάνοντας ιστορική αναδρομή στις ψαλτικές σχέσεις μεταξύ Αγίου Όρους και Κωνσταντινούπολης. Η αγιορείτικη ψαλτική ήταν δεμένη με την Κωνσταντινούπολη και τους μαϊστορες που ζούσαν εκεί. Αγιορείτες μαθήτευαν σε ψάλτες της Κωνσταντινούπολης και το αντίθετο, εξήγησε. Ακόμη, μίλησε για τη ζωή του διακο- Διονύση και τα παιδικά του χρόνια, αναφέροντας στιγμιότυπα από τη ζωή του. “Διέθετε ιδιότυπη φωνή με απόκοσμη γλυκύτητα. Στην ψαλτική του ήταν έντονη η παρουσία του ρυθμού και η απουσία βιασύνης. Είχε έντονη εσωτερικότητα που σου θύμιζε εσωτερικό λυγμό”, είπε χαρακτηριστικά.
Για περίπου πενήντα χρόνια, ο διακο- Διονύσης συμμετείχε στα σπουδαιότερα πανηγύρια του Αγίου Όρους, υπογράμμισε ο κ. Γιαννόπουλος. “Η μουσική ήταν η δεύτερη φύση του. Η φωνή του και το βαθύ του βίωμα αποτύπωναν μια κατανυκτικότητα. Η ψαλμωδία του ήταν δωρική, καλογερική, απαλλαγμένη από περιττά στοιχεία εντυπωσιασμού. Ήταν γνήσιο τέκνο του αγιορείτικου μοναχισμού και εραστής της ψαλτικής παράδοσης”, υποστήριξε ο κ. Γιαννόπουλος για τον μακαριστό γέροντα.
Ο μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμ. Θεολογίας π. Πολύκαρπος ανέγνωσε την ομιλία του ιερομόναχου Αντίπα Αγιορείτη, Ιεροψάλτη και Γέροντα του Ιερού Ιβηρίτικου Κελλιού της Αγίας Άννας στις Καρυές, που δεν μπόρεσε να παραβρεθεί στην ημερίδα. Στην ομιλία του με τίτλο “Αναμνήσεις από τον Γέροντα Διακο- Διονύση Φιρφιρή”, ο π. Αντίπας που μαθήτευσε κοντά του, ανέφερε περιστατικά από τη ζωή του μακαριστού γέροντα. Επεσήμανε, μάλιστα, ότι ο π. Διονύσιος υπήρξε σταθμός στην μουσική ιστορία του Αγίου Όρους και έχει χαρακτηριστεί από τους Αγιορείτες ως νέος Κουκουζέλης. “Ο διακο- Διονύσης ήλθε στο Άγιον Όρος ως κυνηγημένος Κούκος κι έφυγε ως καλλικέλαδο αηδόνι”, είπε στο κλείσιμο της ομιλίας του, κάνοντας λογοπαίγνιο με το επίθετο του γέροντα.
“Ο Διακο- Διονύσης Φιρφιρής ως φορέας της Αγιορειτικής προφορικής ψαλτικής παραδόσεως” ήταν το θέμα της εμπεριστατωμένης ομιλίας του θεολόγου- μουσικολόγου π. Χρυσοβαλάντη Θεοδώρου. “Αυθεντικό φορέα της αγιορείτικης παράδοσης και λαμπρό εκφραστή ενός βαρύτιμου πλούτου” χαρακτήρισε τον διακο- Διονύση ο π. Χρυσοβαλάντης. Ο ερμηνευτικός τρόπος του δείχνει πόσο ζωντανή είναι η ψαλτική τέχνη, υποστήριξε. “Η ψαλμωδία έβγαινε από μέσα του. Συμμετείχε ολόκληρος. Διέθετε βιωμένη πνευματικότητα, απαράμιλλη εκφραστική δύναμη, πολυετή ψαλτική εμπειρία σε χώρους απαιτητικούς”, υπογράμμισε ο π. Χρυσοβαλάντης.
“Οι Αγιορείτες ψάλτες δεν εκφράζουν ψάλλοντας τα προσωπικά τους συναισθήματα αλλά την πίστη τους. Δεν ανταγωνίζονται με τον “απέναντι” ψάλτη. Δεν τους νοιάζει να ψέλνουν δεξιά ή αριστερά. Για αυτούς ο ναός δεν είναι τόπος αναψυχής, ο λαός του Θεού ακροατήριο και η ψαλμωδία μέσον για την ικανοποίηση και την τέρψη των αισθητικών αναγκών του ανθρώπου. Δεν είναι κανταδόροι που χρησιμοποιούν τη φωνή τους για επίδειξη της καλλιτεχνικής τους δεξιότητας. Ψάλλοντας απαρντιούνται τον εαυτό τους. Η ψαλμωδία για αυτούς δεν είναι αυτοσκοπός ή προσωπικό κατόρθωμα. Το στόμα τους γίνεται το αιώνιο στόμα της Εκκλησίας”, εξήγησε ο π. Χρυσοβαλάντης.
Σχετικά με τη σημασία της ερμηνείας του διακο- Διονύση, ο π. Χρυσοβαλάντης υποστήριξε ότι “συμπυκνώνει στον πυρήνα της την μακραίωνη ζώσα ψαλτική διαδρομή του Αγίου Όρους. Λιτή και στιβαρή, με πειθαρχημένο ύφος και ρυθμό και πάνω από όλα κλασική και υποδειγματική. Έτσι, η ρυθμική κίνηση, η μέριμνα της μελισματικής εκφραστικότητας, η διαυγής και πλούσια ηχητικότητα αποτελούν μια ιστορική ερμηνευτική παρακαταθήκη”.
Ο π. Χρυσοβαλάντης μετέφερε στο κοινό μια συζήτηση που είχε ο μακαριστός γέροντας με έναν γιατρό για την ψαλτική τέχνη και τα εργαλεία του ψάλτη. “Όπως εσείς έχετε το βαλιτσάκι σας με τα απαραίτητα για τις πρώτες ανάγκες ενός ασθενούς, έτσι κι εμείς έχουμε το ντορβά με τα μουσικά βιβλία και, μόλις μας καλούν, τρέχουμε να βοηθήσουμε”, ήταν η απάντηση του διακο- Διονύση προς τον γιατρό. “Στην ερμηνεία του έχει διαφυλαχθεί ένα κομμάτι του ελληνισμού”, παρατήρησε ο π. Χρυσοβαλάντης ολοκληρώνοντας την ομιλία του.
“Αναμνήσεις από τη μαθητεία κοντά στον Διακο- Διονύση Φιρφιρή” ήταν το θέμα της τελευταίας ομιλίας από τον εκπαιδευτικό και πρωτοψάλτη της ιεράς μονής αγίας Θεοδώρας Θεσσαλονίκης κ. Ιωάννη Χασανίδη. Ο κ. Χασανίδης, ως μαθητής της Αθωνιάδας, μαθήτευσε και συνέψαλε με τον διακο- Διονύση αλλά και άλλους ψάλτες των Καρυών. Μετέφερε στο κοινό τις ψαλτικές εμπειρίες που αποκόμισε κοντά τους. “Ο διακο- Διονύσης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ψάλτες μοναχούς στον 20ο αιώνα και κύριος εκφραστής του καρεώτικου ύφους, όπως το γνώρισα”, δήλωσε ο κ. Χασανίδης.
“Το να του κρατάς το βιβλίο και να ψάλεις μαζί του ήταν το μεγαλύτερο μάθημα. Την ώρα που έψελνε σου έδειχνε πως εκτελούνται τα σημάδια. Ήταν ταπεινός καλόγερος που έψαχνε το τέλειο στην ερμηνεία της ψαλτικής τέχνης. Ποτέ δεν κατέκρινε άλλους ψάλτες.
Όλοι αναγνώριζαν την αξία του και του απέδιδαν τον απαιτούμενο σεβασμό. Έλεγε ότι το χάρισμα μας το έδωσε ο Θεός και αν θέλει μπορεί να μας το πάρει. Η βυζαντινή μουσική είναι ένα μέσο επικοινωνίας του ανθρώπου με τον Θεό. Μου έμαθε ότι ο ψάλτης είναι διακονητής, βοηθά τον πιστό να δοξολογεί τον Θεό. Όταν έψαλε ο διακο- Διονύσης, καταλάβαινες ότι έβαζε την καρδιά του. Και οι πιο απλοί ψαλμοί φαίνονταν ουράνιοι από το στόμα του. Μου έμαθε πολλα και του χρωστάω πολλά γιατί γνώρισα έναν καλόγερο γεμάτο αγάπη”, είπε, μεταξύ άλλων, με τον ζωντανό και παραστατικό λόγο του ο κ. Χασανίδης. Μιλώντας για τη διακονία του ψάλτη, επεσήμανε ότι “η Εκκλησία μας έχει ανάγκη από καλούς διακονητές. Δεν έχει ανάγκη από συναισθηματισμούς. Ο σκοπός της διακονίας μας πρέπει να είναι Χριστοκεντρικός”.
Μετά τις ομιλίες, ακολούθησαν μυσταγωγικά ακούσματα, ύμνοι από τον κ. Χασανίδη και μερικούς μαθητές του, που μετέφεραν το ακροατήριο νοερά στο Άγιον Όρος.
Η ημερίδα για τον Αγιορείτη Ιεροψάλτη διακο- Διονύση Φιρφιρή ολοκλήρωσε τις Εκδηλώσεις Θεολογικού Λόγου και Τέχνης που διοργάνωσε το Τμήμα Θεολογίας κατά τον Μάιο.
